Lại bàn về bài học từ Hiến pháp 1946
Bùi Ngọc Sơn
22/09/2011
11:23
Trong bối cảnh Việt Nam đang tiến hành sửa đổi hiến pháp, nhiều học giả
và một số nhà hoạt động chính trị đề nghị kế thừa những giá trị của Hiến pháp
năm 1946 của Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Bài viết này bàn về cơ sở của
những giá trị đó và gợi mở một số điều cho tương lai sửa đổi hiến pháp ở Việt Nam.
1.Điều gì làm nên giá trị của Hiến pháp 1946?
Những
giá trị nội dung của bản Hiến pháp 1946 có thể được tóm lược ở mấy điểm sau
đây: nguyên tắc chủ quyền lập hiến thuộc về nhân dân; phân công quyền lực mạch
lạc giữa ba cơ quan Nghị viện nhân dân, Chính phủ, và Tòa án; những hình thức
kiểm soát quyền lực như chế độ bất tín nhiệm Nội các, chế độ phủ quyết tương
đối các luật của ngành lập pháp; chế độ tư pháp độc lập; các dân quyền cơ bản.
Tại
sao bản Hiến pháp 1946 lại có thể đạt được những giá trị như vậy? Một số ý kiến
có thể cho rằng điều này bắt nguồn từ chỗ bản hiến pháp được soạn thảo bởi
những con người ưu tú của dân tộc vào thời điểm đó dưới sự lãnh đạo của Hồ Chí Minh-
Chủ tịch Ủy ban Dự Thảo Hiến pháp. Điều này có phần đúng, nhưng có những lý do
có tính chất bản chất hơn.
Một
bản hiến pháp thành văn, nếu thực sự chính đáng, không gì hơn là sự biểu đạt
thành ngôn ngữ của luật cơ bản một trật tự, một trạng thái và những mong muốn
thực tế của một cộng đồng chính trị. Hơn một trăm năm trước đây, GS Christopher
Tiedeman (1857-1903), một nhà hiến pháp học kinh điển của nước Mỹ, đã cho rằng:
“các hiến pháp chỉ hiệu quả khi các nguyên tắc của nó cắm rễ trong đặc tính của
quốc gia, và do đó, là một sự phản ánh trung thành của ý chí quốc gia.”[1]
Tiedeman gợi lại rằng lịch sử nhân loại không thiếu những trường hợp hiến pháp
được áp đặt một cách tùy tiện lên người dân và do vậy không hiệu quả do không
phản ánh những mong muốn thực sự của người dân. Để minh chứng, nhà hiến pháp
học này đưa ra trường hợp Locke soạn thảo hiến pháp cho người Carolinas
mà những nguyên tắc của nó không phù hợp với người bản địa và trường hợp
Napoleon Bonaparte soạn thảo hiến pháp cho những vùng chiếm đóng[2].











