Hành trình về phương Đông ấy đã cho phép họ đem về Pháp và triển lãm
nhiều tác phẩm với một cái nhìn thực tế hơn về một vùng đất, mà cho đến
khi đó, mới chỉ có « trong trí tưởng tượng » của các nhà sáng tác.
Phải đợi đến năm 1924, nhờ nỗ lực của họa sư Victor Tardieu, cùng với
sự hợp tác của họa sĩ trẻ, Nguyễn Nam Sơn, trường Mỹ thuật Đông Dương
ra đời tại Hà Nội. Victor Tardieu là giám đốc điều hành trường Mỹ thuật
Đông Dương Hà Nội cho đến ngày ông qua đời vào năm 1937.
Trường Mỹ thuật Hà Nội với nhiều bộ môn khác nhau (từ kiến trúc đến
hội họa, từ nghệ thuật điêu khắc, nghệ thuật trang trí đến sơn mài…) là
chiếc nôi của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam. Đấy cũng là nơi những tài
năng của Việt Nam ở nửa đầu thế kỷ XX đã thăng hoa và tỏa sáng, như Lê
Văn Đệ, Mai Thứ, Vũ Cao Đàm, Tô Ngọc Vân, Nguyễn Gia Trí, Lê Phổ, ...
Trường Mỹ thuật là nơi nhiều thế hệ các nghệ sĩ Pháp ( Louis Rollet,
André Maire, Lucien Lièvre, Léo Crastre, Alix Aymé …) đến đến giảng dạy
và mở ra một chân trời mới cho các họa sĩ trẻ Đông Dương.
Triển lãm « Từ sông Hồng đến Cửu Long » giới thiệu với khách
tham quan Paris khoảng 70 tác phẩm, từ hội họa đến sơn mài và điêu khắc
… Trong số những tác phẩm của các nghệ sĩ Pháp, ta thấy có Femmes et Flamboyants- Thiếu phụ và cây phượng vĩ của Henry Vollet ; có Vịnh Hạ Long
của Charles Fouqueray hay Lucien Lièvre ; có kinh đô Huế trong nhãn
quan của Louis Rollet ; có lăng Tự Đức dưới bút pháp của François de
Marliave ; có con thuyền đơn độc trên mặt nước sông Hương (Henri Mège) ;
có bức sơn dầu của Tardieu về một góc Hà Nội, có bức tượng đồng Mọi sắc sảo của Manette de Lyee de Belleau ; có buổi Trưa hè yên tĩnh của Alix Aymé, hay Peuples des Hauts Plateaux – Dân tộc Cao Nguyên của André Maire.
Vậy thì câu hỏi đặt ra là sự cọ sát và tiếp cận với các nghệ sĩ Pháp
đã đem lại những gì cho ngành hội họa mỹ thuật hiện đại Việt Nam ? Cuộc
hội ngộ với phương Đông đã thay đổi và ảnh hưởng như thế nào đến sự
nghiệp sáng tác của những nhà nghệ thuật Pháp ?
Trước hết bà Christine Shimizu, giám đốc kiêm quản thủ bảo tàng
Cernuschi và là một trong hai người điều hành cuộc trưng bày giới thiệu
qua về triển lãm « Từ sông Hồng đến Cửu Long, tầm nhìn Việt Nam » :
Christine Shimizu : "Cuộc triển lãm này đưa người
xem theo dòng thời gian cùng với sự phát triển của hội họa Việt Nam. Một
phần những tác phẩm được trưng bày là những sáng tác của các nghệ sĩ
Pháp đã đến Đông Dương từ cuối thế kỷ thứ 19. Đó là phần đầu của cuộc
triển lãm, với nhiều tác phẩm của các họa sĩ Pháp từng đoạt Giải thưởng
Đông Dương. Giải thưởng gồm một năm học bổng và sau đó họ được cử đến
giảng dậy tại trường Mỹ thuật Đông Dương ở Hà Nội thêm một năm nữa.
Ở phần thứ nhì, chúng tôi tập trung vào những tác phẩm của các danh
họa Việt Nam, được đào tạo từ trường Mỹ thuật Đông Dương –Hà Nội. Trong
số đó phải kể đến một vài sáng tác của cố họa sư Nam Sơn, đồng sáng lập
viên trường Mỹ thuật Đông Dương. Bên cạnh những tac phẩm hội họa, còn có
cả những bức sơn mài cũng từ trường Mỹ thuật Đông Dương - Hà Nội. Ở
đây, chúng tôi muốn giới thiệu đến công chúng tài năng của các họa sĩ
trẻ Việt Nam đầu thế kỷ XX. Đấy là những bức họa được thực hiện với
những kỹ thuật khác nhau, chẳng hạn như sơn dầu hay than vẽ và đương
nhiên là phải kể đến tranh lụa".
RFI : Đông Dương nói chung, Việt Nam
nói riêng, đã đem lại những gì và đã ảnh hưởng như thế nào đến mạch sáng
tác của các nghệ sĩ Pháp, nếu không muốn nói là ảnh hưởng đến cả sự
nghiệp nghệ thuật và cuộc đời của họ ?
Christine Shimizu : "Những người như là Lucien
Lièvre, Henri Dabadie hay Michel Géo đã bị sắc màu của Đông Dương làm mê
hoặc. Sinh hoạt hàng ngày của người dân địa phương, phong cảnh đồng
quê, đời sống thôn dã là nguồn sáng tác đa dạng và hết sức phong phú.
Các nghệ sĩ này đã đưa nhiều đề tài mới vào tác phẩm của mình. Đó là
những đề tài chưa từng được hội họa Pháp cũng như của Việt Nam quan tâm.
Chẳng hạn như họ đề cập đến các sinh hoạt ven sông, đến làng quê … Họ
cũng đã có một cái nhìn hoàn toàn mới về các sắc tộc thiểu số ở vùng cao
nguyên. Tôi muốn nói đến nữ họa sĩ Marie Antoinette Bouillard Devé (hai
bức tranh sơn dầu Portrait- Chân Dung và Terre Rouge, femme de Cochinchine – Đất đỏ, phụ nữ Nam Kỳ ), hay một tác giả khác là Léa Lafugie ( Tonkin- Bắc Kỳ và Hà Giang, Đồng Văn, Lô Lô )"
RFI : Riêng đối với trường hợp của bà Alix Aymé, hành trình Đông Dương đã thay đổi hẳn cuộc đời bà.
Christine Shimizu : "Đúng, Alix Aymé là một nhà hội
họa. Bà đã theo chồng (Paul de Fauterau –Vassel) sang Trung Quốc và sau
đó là sang Đông Dương công tác. Họ định cư tại Hà Nội.Riêng bản thân bà
đã ở lại Hà Nội cho đến năm 1945. Alix Aymé đã đem lại một tầm nhìn mới
không chỉ cho ngành hội họa Việt Nam mà bà còn có những đóng góp rất lớn
đối với nghệ thuật sơn mài của Việt Nam.
Trong một chuyến tham quan Nhật Bản, Alix Aymé đã tiếp cận với nghệ
thuật sơn mài của Xứ phù tang. Tại trường Mỹ thuật Hà Nội, bà dẫn dắt
học trò đến với « nghệ thuật trang trí » rất thịnh hành ở Pháp
thời đó và bà cũng đã đem đến một làn gió mới cho nghệ thuật sơn mài
Việt Nam. Chẳng hạn như bà đã truyền lại nghệ thuật thếp vàng của ngành
sơn mài Nhật Bản".
