Đào Tiến Thi: SỬA LỜI “CON ĐƯỜNG XƯA EM ĐI”, LIỆU CÓ HAY HƠN?

SỬA LỜI “CON ĐƯỜNG XƯA EM ĐI”, LIỆU CÓ HAY HƠN?

Đào Tiến Thi

Nhân sự kiện bài hát “Con đường xưa em đi” bị cấm (lý do đưa ra là để tìm lại bản gốc), mới đây, bà quả phụ Kha Thị Đàng đã cho báo chí biết, khoảng 2006 – 2007, chồng bà – nhạc sỹ Châu Kỳ – đã sửa một vài chỗ trong lời bài hát.

Cụ thể là câu “Chiến trường anh bước đi…” thành “Lối mòn anh bước đi…”. Và câu “Nơi đây phiên gác canh dài…” thành “Nơi đây thao thức canh dài…”.

Theo bà Kha Thị Đàng, lý do ông Châu Kỳ sửa là: “để ca khúc này có thể phổ biến rộng rãi đến nhiều đối tượng người nghe hơn”, “Bởi lẽ thời điểm khi ca khúc này ra đời là vào trước năm 1975 khi chiến tranh vẫn diễn ra, nếu một số chỗ vẫn giữ nguyên lời như bản gốc thì sẽ không phù hợp với thời bình. Vì vậy, nhạc sĩ Châu Kỳ đã quyết định chỉnh lại một số chỗ cho phù hợp và rõ nghĩa”. 

.

Ở đây thấy có hai chuyện không ổn.

1. Về mặt pháp lý, phần lời của ca khúc này là của nhà thơ Hồ Đình Phương. Theo Điều 38 khoản 1 của Luật sở hữu trí tuệ (2005) thì chủ sở hữu quyền tác giả ở đây là ĐỒNG TÁC GIẢ, tức gồm hai ông Châu Kỳ và Hồ Đình Phương. Điều 38 mục 2 quy định: “Các đồng tác giả sáng tạo ra tác phẩm quy định tại khoản 1 Điều này, nếu có phần riêng biệt có thể tách ra sử dụng độc lập mà không làm phương hại đến phần của các đồng tác giả khác thì có các quyền quy định tại Điều 19 và Điều 20 của Luật này đối với phần riêng biệt đó”.

Điều trên có thể hiểu rằng phần lời bài hát có thể tách ra để công bố như một bài thơ độc lập và tác giả của nó (Hồ Đình Phương) được đứng tên một mình (quyền nhân thân) và hưởng nhuận bút riêng (quyền tài sản).

Điều 19 (Quyền nhân thân) mục 4 quy định: “Bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không cho người khác sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc tác phẩm dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả”.

Như vậy chỉ có chính nhà thơ Hồ Đình Phương mới có quyền sửa chữa phần lời bài hát. Nếu nhạc sỹ Châu Kỳ sửa thì phải được sự ủy quyền của của nhà thơ Hồ Đình Phương.

2. Về mặt về mặt nghệ thuật, sửa như trên liệu có tốt hơn ?

Theo tôi, nếu sửa “Chiến trường anh bước đi” thành “Lối mòn anh bước đi” và “Nơi đây phiên gác canh dài” thành “Nơi đây thao thức canh dài” thì đều kém hẳn đi so với bản cũ.

Thứ nhất, ngôn ngữ nghệ thuật phải cụ thể mới có sức gợi tả. “Lối mòn” và “nơi đây” thì chung chung quá, trong khi “chiến trường” và “phiên gác” cụ thể hóa về không gian của người con trai đang xa cách người yêu. Chính trong bối cảnh này, sự cô đơn mới rõ rệt,

Thứ hai, “lối mòn” và “nơi đây”chả gợi gì sự xa cách, trong khi “chiến trường” và “phiên gác” tạo ra không gian xa xôi. Không gian vật lý có thể nó chả cách xa bao nhiêu, nhưng ở đây là cách biệt giữa chiến trường và hậu phương, đó là cách biệt về tính chất (có thể “Gần nhau trong tấc gang/ Mà ‘biển trời cách mặt”).

Thứ ba, một tác phẩm nghệ thuật bao giờ cũng ra đời trong một bối cảnh cụ thể: xa thì tình trạng xã hội, gần thì cuộc đời, tâm trạng cá nhân. Có thể tác phẩm được viết ra lúc nhận thức của tác giả còn non nớt, kỹ thuật diễn tả còn vụng về, nhưng nó vẫn cứ hay, là vì nó cụ thể và chân thật, mang rõ dấu ấn xã hội hoặc đời tư người nghệ sỹ. Nhiều tác phẩm đầu tay trở thành tác phẩm hay nhất của một tác giả là vì thế.

Tóm lại, bỏ đi hai từ thôi nhưng bài hát mất đi dấu ấn lịch sử, mất đi mối tình cụ thể ở đây là mối tình của người lính, và vì thế, bài bát mất đi nhiều tính chất sinh động của nghệ thuật.

Nếu quả thật nhạc sỹ Châu Kỳ đã chót trót sửa dẫn đến ngày nay có hai bản khác nhau về phần lời thì nhân cơ hội “tìm lại bản gốc” này, bà quả phụ của nhạc sỹ Châu Kỳ hãy chọn lời của bản ban đầu – giả sử bà được công nhận là người thừa kế chủ sở hữu quyền tác giả của bài hát.

ĐTT (8-4-2017)