TỰ DO DÂN CHỦ THỜI LÝ-
TRẦN
(XÉT TRONG KHÔNG GIAN VĂN HÓA HOÀNG THÀNH THĂNG LONG)
Nguyễn Quang Hà
Trung
tâm Bảo tồn di sản Thăng Long- Hà Nội
Dẫn
nhập
Dưới
chế độ phong kiến, quyền sống, quyền tự do, dân chủ của người dân cũng đã bị
tước mất hay hạn chế rất nhiều. Tuy nhiên, không phải dưới mọi chế độ phong
kiến, dưới mọi triều đại đều như nhau, mà nói khác đi, gam màu chính trị ấy có
đậm, có nhạt, có khi là bảo thủ, lúc lại tiến bộ. Thậm chí trong lịch sử Việt
Nam thời phong kiến, sự tự do, dân chủ phát triển giường như có đâu đó một xã
hội dân chủ thực sự và con người khi đó không phải là “thần dân” của xã hội
phong kiến mà nó mang “khuôn mặt” thần sắc như những công dân. Ở đây, chúng tôi
muốn đề cập đến triều đại Lý Trần- một triều đại được coi là để lại nhiều bản
sắc văn hóa, dấu ấn tốt đẹp cho đời sau trong đó có tư tưởng nhân văn cao đẹp:
Tự do- dân chủ.
Trong
bài viết nhỏ này, chúng tôi cũng không có tham vọng đề cập hết một khoảng thời
gian khá dài với 114 năm triều Lý (1009- 1125) và triều đại nhà Trần tồn tại
175 năm (1225- 1400) mà chúng tôi chỉ có điều kiện điểm qua những giai đoạn
tiểu biểu với những sự kiện có chọn lọc để minh chứng những nỗ lực thực thi
quyền tự do dân chủ của triều đình Lý- Trần với những vị vua có trách nhiệm.
Điều đặc biệt ở đây là cái quyền thiêng liêng ấy lại được diễn ra ở đúng nơi có
uy quyền cao nhất trong một không gian văn hóa đặc biệt: Hoàng Thành và Cấm
thành Thăng Long với những con người cụ thể như: vua, quan đại thần, tôn thất
nhà vua, những người lính thường và những người dân. Ở đó có một môi trường
sinh hoạt, diễn ra các mối quan hệ, sự tương tác, hành xử giữa vua với các
quan, vua với những người trong thân tộc, tôn thất, giữa vua với dân… Hiện thực
cuộc sống không kém phần đa dạng phúc tạp mà những góc khuất như những tảng
băng chìm ẩn chứa nhiều bí mật, sử thần không phải việc gì cũng ghi. Nhưng
những gì mà chính sử chép lại cho chúng ta hôm nay cho thấy biết bao điều tích
cực và có tác dụng tham khảo trong thực tiễn.
