QUAN SÁT CỘT ĐÁ "CHÙA MỘT CỘT" Ở CHÙA DẠM

Nguyễn Hùng Vĩ 

Lời dẫn của tác giả: Bài báo này được tác giả viết cách nay 14 năm và đã in ở Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật số 10 (184) 1999 (từ trang 102 đến trang 106) với 5 ảnh chụp hiện trạng cột đá lúc đó. Ở chỗ chèn ảnh, bài viết đã bị mất một đoạn trích dẫn các ý kiến của các nhà nghiên cứu đi trước. Nay tác giả đánh máy lại nguyên văn bản in vừa để lưu giữ làm tư liệu cá nhân vừa cung cấp tư liệu cho những ai cần tham khảo. Đến nay, việc tiếp xúc với nhiều tài liệu hơn đã giúp tác giả tiếp tục khẳng định giả thiết về công trình kiến trúc trên cột đá này là hợp lí và đang tiến hành làm các bản vẽ kĩ thuật đối chứng các tài liệu mới.
.

Cột đá chùa Dạm là một di vật quen thuộc đối với giới nghiên cứu văn hóa, lịch sử, nghệ thuật và tôn giáo.. Nhờ giá trị chủ yếu mà từ tháng 1 năm 1964, chùa Dạm được Nhà nước công nhận Di tích lịch sử-văn hóa của Quốc gia. Thác bản của nó được phục chế với tỉ lệ 1:1 đặt trước mặt Viện Bảo tàng Mỹ thuật Hà Nội. Tính chất hoành tráng nhưng tinh tế của nó đã chinh phục lòng chiêm ngưỡng của chúng ta.

Tất nhiên, cũng như nhiều di vật nổi tiếng, việc nghiên cứu nó để lại nhiều ý kiến khác nhau đặc biệt là về chức năng và tác dụng của ...[Đoạn bị chèn ảnh mất]… Mỹ thuật Lý-Trần, Mỹ thuật Phật giáo của Chu Quang Trứ, nhà nghiên cứu mỹ thuật có nhắc tới cột đá nổi tiếng này. Trong khoa học, ý kiến khác nhau là chuyện thường tình. Người viết bài này sở dĩ gọi nó một cách quyết đoán là “Cột đá chùa Một Cột” là vì sau khi đọc những trong cuốn sách đang có uy tín này của ông. PGS Chu Quang Trứ ở bài Trông về chùa Dạm viết: “Có người cho cột đá chùa Dạm phải đỡ một tấm kiến trúc ở trên đỉnh nó, như kiểu chùa Một Cột (Hà Nội). Nhưng quan sát kĩ, ta thấy những cái hốc quanh đầu cột rải ra không đều, chỗ thì quá mau, chỗ lại quá thưa, tất cả 6 lỗ mà có tới một phần ba vòng thân cột không có lỗ nào. Dầu cho có một trí tưởng tượng đến mức cao độ cũng khó có thể vẽ nên một kiểu nhà xây trên cột này được”.

Trần Thị Kim Anh: TRAO ĐỔI TIẾP VỀ CỘT ĐÁ CHÙA DẠM

.

Trao đổi tiếp về cột đá chùa Dạm

Trần Thị Kim Anh

Lời dẫn của T- Blog: Bài viết này, tác giả Trần Thị Kim Anh nhằm trao đổi với một độc giả có ý kiến bình luận dưới đây, đăng trên Tễu Blog:

Chị Kim Anh nữ sĩ thân yêu của em. Em tra mãi các từ điển mà chưa ra cái chữ "Phật tràng", chỉ gặp cái chữ là "Kinh tràng / chàng" hoặc "thạch tràng / chàng" mà thôi. Kinh tràng có nghĩa như sau:Nhà Phật viết kinh vào lá cờ dùng làm nghi vệ thì gọi là kinh tràng, khắc vào cột đá thì gọi là thạch tràng. Cũng có khi người ta chú giải: Kinh chàng, cũng được gọi là thạch chàng. Cây cột đá có khắc văn kinh. Thông thường là cột đá hình bát giác khắc kinh Phật đính tôn thắng đà la ni. Phong tục này thịnh hành ở Trung quốc từ khoảng giữa đời Đường đến đời Ngũ đại Liêu Kim. Về sau truyền đến Triều Tiên, Nhật bản. Hiện nay rất nhiều di tích Kinh chàng còn được tìm thấy ở miền Bắc Trung quốc. Đọc "tràng" hay "chàng" thì cũng một chữ mà thôi.

Như vậy, cái khái niệm "Phật tràng" mà chị nói có thể là cách nói tắt "Phật kinh tràng" rồi bỏ chữ "kinh" đi chăng? Hoặc nó là một tạp ngữ / tục ngữ nên từ điển không đưa vào. Bởivậy, ta nên cứ nói là Thạch tràng hoặc Kinh tràng cho nó ổn. Ngày trước, khi thầy Hà Văn Tấn viết bài về mấy Kinh tràng Hoa Lư chúng em cũng đã dị nghị một số điều cần sửa rồi. Hai cái "kinh tràng" tiêu biểu, gần như cùng thời, ở ta là: 1 ở Nhất trụ tự (Hoa lư), 1 ở thôn Cầu Tự (vốn là Cựu tự) ở xã Ngọc xá huyện Quế võ, Bắc ninh. Bao giờ chị em mình lên đó chơi.

Còn cái chuyện cái cột đá chùa Dạm là gì, em mách chị gõ lên mạng mấy chữ Hán " Đăng Tháp - Đồng Tử Tự " thì thấy rõ Lý Nhân Tông đã "kiến Quảng chiếu chi đăng đài, hướng đoan môn chi đình thượng" ở Lãm Sơn như thế nào. Nó cũng là cái Đăng đài quảng chiếu như cái Đăng đài chùa Đồng tử đời Bắc Tề (dựng năm 556, cao 4m có 6 góc) bên Trung quốc thôi. Có điều cái của mình cao đẹp hơn 1 ít. Ông Nguyễn Hùng Vĩ ngày xưa nói trúng rồi đấy. Kính.