Vòm ngực của đời
Trầm Ngư
.
1. Từ trước tới nay, khi bàn về sáng tạo thi ca, hầu hết mọi người đều đồng ý rằng, không có giới hạn cho việc lựa chọn đề tài và chất liệu trong sáng tạo nghệ thuật. Nói lí thuyết là như vậy, nhưng trên thực tế, không phải người cầm bút nào cũng dám động vào những chất liệu “xương xẩu”, “nhạy cảm”...hay nói thẳng ra hơn nữa là những chất liệu mang sắc thái tục. Tuy thế, những yếu tố tục vẫn có mặt trong mọi ngôn ngữ như một tất yếu và vẫn được những “cao thủ” đưa vào thi ca một cách nhuần nhuyễn. Bên cạnh những yếu tố tục, chúng tôi còn cho rằng có những đơn vị lấp lửng, nằm ở giữa cái tục và thanh. Biết diễn đạt khéo và hay thì không tục, còn sự vụng về hoặc non kém về kỹ thuật sẽ mang hậu quả ngược lại. Bài viết này sẽ bàn về một yếu tố lấp lửng giữa tục và thanh mà tôi cho là có tính điển hình cao nhất, đã xuất hiện không ít trong hành trình thi ca của Việt Nam và nhiều dân tộc khác, đó là hình ảnh bầu vú của người phụ nữ.
.
Trong nền văn học truyền miệng của người Việt, những
câu tục ngữ ca dao có hình ảnh bầu vú đã xuất hiện không phải là ít, nhưng thật
hiếm mà tìm được những câu có tính chất ca ngợi hình ảnh này. Xuất hiện nhiều
nhất là những câu tục ngữ thể hiện những quan sát có tính chất kinh nghiệm sống
hoặc nhân tướng học, chẳng hạn: Lớn vú bụ
con, Lưng chữ cụ vú chữ tâm, Vú bánh dầy, má bánh đúc, Thâm dưa thì khú thâm vú
thì nghén, Đau bụng cỏ ngú đau vú diếp nồng, Con gái chơi với con trai/Về sau
cái vú bằng hai quả dừa...Tiếp đến, vú xuất hiện theo bút pháp tả thực, dĩ
nhiên có thể sẽ hơi cường điệu, về những vất vả nhọc nhằn của người phụ nữ, được
biểu hiện qua chính bầu vú: Chưa chồng yếm
thắm đeo hoa/Chồng rồi hai vú bỏ ra tày giành, Một ngày ba bận trèo đèo/Vì ai
vú ếch lưng eo hở chàng, Gái một con trông mòn con mắt/Gái hai con vú quặt đằng
sau. Sau những câu có tính chất tả thực như vừa kể, vú cũng ít nhiều được sử
dụng để truyền tải những ý nghĩa ẩn dụ, chẳng hạn: Cả vú lấp miệng em, Con ấp vú mẹ, Con đỏ ấp vú bà lão hoặc có lần
trái vú còn xuất hiện trong một tinh thần phê phán tố cáo ách nặng của chế độ
phong kiến: Bộ Binh bộ Hộ bộ Hình/Ba bộ đồng
tình bóp vú con tôi. Trong một vài câu khác, trái vú có khi được nhìn nhận
như một “đặc sản” mang tính chất vùng miền, chẳng hạn: Gà Văn Cú, vú Đồ Sơn hay câu tục ngữ nói về con gái xã Liễu Đôi,
huyện Thanh Liêm, tỉnh Hả Nam: Chưa động
vú đã mỏi rời tay. Những câu ca mang tính chất tán tỉnh yêu đương, thể hiện
sự bạo dạn với hình ảnh trái vú như sau đây là rất hiếm theo sự tra cứu của
chúng tôi trong Tục ngữ ca ca dao dân ca Việt Nam của Vũ Ngọc Phan hay Kho tàng
tục ngữ người Việt (02 tập, Nguyễn Xuân Kính chủ biên): Sáng trăng vằng vặc/Vác cặc đi chơi/Gặp đàn vịt trời/Giương cung anh bắn/Gặp
cô yếm thắm/Đội gạo lên chùa/Thò tay bóp vú/Khoan khoan đã chú/Đổ thúng gạo
tôi.
