MỘT BÀ GIÀU CÓ Ở PHỐ HÀNG BẠC MUA CẢ ĐÁM NHÀ THƠ BẮC KỲ

Một bà giàu có mua cả đám nhà thơ Bắc kỳ

Thưa chư vị,

Việt Nam ta đương buổi mưa Âu, gió Á. Vậy nên, hôm nay, lật chồng sách cũ, tôi hầu các ngài câu chuyện này. Đó là câu chuyện về cuốn Nho lâm tặng cảo (bản thảo thơ văn do các nhà Nho tặng).

Cuốn sách được khắc in tại nhà in Liễu Văn đường, Hà Nội vào năm Khải Định 10 (tức là năm 1925). Sách in bằng chữ Nôm, in ván gỗ, trên giấy Tàu bạch, gồm 29 tờ, khổ 20 x 14 cm. Hiện nay sách đang nằm tại Thư viện Quốc gia Việt Nam (số 31 Tràng Thi, Hà Nội) dưới ký hiệu R. 1526. Bên cạnh chữ “Nho lâm tặng cảo” bằng chữ Nho, sách còn có mấy chữ Quốc ngữ “Thơ khen bà Bé Tý”.

Bà Bé Tý là bà nào? Tương truyền lúc còn nhỏ, ở nhà quê, bà tên là cái Tý, hoặc cái Đĩ. Từ một làng quê nghèo khó, cô lên Hà thành giữa buổi mưa Âu, gió Á để kiếm sống. Cô làm những nghề gì và ở đâu không ai rõ, chỉ biết rằng rốt cuộc, nhờ chút nhan sắc và chân dài, cô trở thành “me Tây”, và may mắn ông Tây chồng không chính thức của cô lại là quan Tây cao cấp (giang hồ đồn là Đốc lý Hà Nội).

Cô được giao du với giới thượng lưu cả tân học lẫn cựu học, lại nhờ vai vế của chồng mà cô trở thành nhà thầu xây dựng có thế lực nhất, nếu không nói là độc quyền ở Hà Nội, và trở thành một quý bà giàu có nhất ở Hà thành. Cô có cả những dãy phố. Và rồi người ta chí gọi cô biệt danh là Bà Bé Tý, và bà cũng vui vẻ tự nhận tên mình như thế!

Tòa nhà cũ của bà ở 52 Hàng Bạc được cải tạo lại thành một biệt thự nguy nga lộng lẫy, không những người Hà Nội mà những người ở tỉnh xa khi về Hà Nội cũng phải tìm cách đi xem.

Bà có quyển sổ lưu bút, nên ai vào cũng ghi lại cảm xúc của mình. Như lời bà nói trong Lời dẫn (Nôm) thì nhiều người tặng bà các bài thơ phú, câu đối cho nên bà thuê in ra cuốn sách này. Lời dẫn viết: “Nghĩ phận liễu bồ gia tư thanh bạch, may gặp thời đại thái bình, văn minh tiến bộ, gần đây có các bậc danh nhân văn sĩ du ngoạn phong cảnh nơi biệt thự tôi mới sửa sang lại, tuy rằng quy mô không mấy chi làm tráng lệ, song kiểu cách cũng được dễ coi. Các ngài có lưu tặng những bài nào thơ nào phú, nào ca khúc, nào trường thiên, cùng là các biển ngạch câu đối v..v Lời lẽ quá khen, tôi đâu dám đương! Song cảm ơn các ngài đã hảo tâm không biết nhường nào mà minh tạ cho xứng đáng. Vậy nên xin biên chép các nguyên văn, in ra để hải nội chư quân tử công lãm phẩm bình. Đó là một cuộc tiêu khiển trong áng rừng Nho. Vậy xin đề nhan là Nho lâm tặng cảo. Mấy lời hạ tứ ném châu, quanh lên dừng bút mấy câu gọi là. Nay kính dẫn. Ma Đam Ba Tử (Madame Ba Tý/ Bé Tý).

Xin giới thiệu vài bài thơ trong cuốn Nho lâm tặng cảo:

Bài thứ nhất:

Đất Nam Việt giang sinh tiên nữ
Nhà Hà thành coi ngỡ Bồng Lai

Số nhà Hàng Bạc năm hai
Cơ ngơi rực rỡ lâu đài nguy nga.
Chính mỹ tự là Bà Bé Tý,
Dòng họ Cung gia thế trâm anh,
Nghi dung yểu điệu xinh xinh,
Mặt in vẻ nguyệt, miệng hình nhụy hoa.
Lòng hiếu thảo hiền hòa nhân ái,
Tính hào hoa khảng khái thông minh.
Đã nhan sắc lại tài tình…
Bởi có hiếu trời cho thỏa ước,
Tốt nhân duyên kén được quý quan,
Đã chữ phú lại chữ quyền,
Ấy bà Chánh Tý khôn ngoan ai tày.
Tạo vườn đất một tay gây dựng,
Lập dinh cơ nên đấng đảm đang.
Cửa nhà tài khéo sửa sang,
Nguy nga điện các trang hoàng động tiên.
Riêng tầng giữa lầu trên lập điện,
Khảm vàng son hiển hiện anh linh.

Bài thứ hai:

Phố Hàng Bạc có Bà Bé Tý,
Nữ lưu mà giá trị anh hào,
Ở ăn phúc lộc dồi dào,
Cửa nhà như thể động đào cung tiên!
Khôn ngoan mà lại thảo hiền,
Chữ Tài chữ Đức kiêm toàn cả hai!
Lòng nhân sẵn tính thương người,
Nhiều thì làm phúc, thiếu thì làm duyên.
Chơi mới bạn một niềm tử tế,
Ai cũng chiều cũng nể như ai,
Nhất tâm thành kính Phật Trời,
Thủy chung với cả mọi người trần gian….

Bài thứ ba:

Phố Hàng Bạc là nơi văn vật,
Nhà Năm hai là đất Tiên cư,
Trải qua mấy dặm khang cù,
Tiếng khen bia tạc nghìn thu chửa mòn,
Kìa gác tía lầu son thăm thẳm,
Nọ sân hoa tường gấm sẵn sàng,
Ban ngày rủ bức màn lan
Ban đêm đèn điện sáng choang một nhà….

*

Tất cả gồm 29 bài, non nửa là thơ song thất lục bát. Đấy, thơ phú thế đấy! Thời buổi kim tiền nó nhố nhăng thế đấy!

Lâm Khang giới thiệu.