Trần Đăng Tuấn: LIÊN XÔ SỤP ĐỔ VÌ MỤC RUỖNG ĐÃ QUÁ LÂU

Ngày 22/12/1991 hàng chục nghìn dân chúng ở thủ đô Moscow ăn mừng chiến thắng trước phe đảo chính, với dòng người mang theo quốc kỳ Liên bang Nga khổng lồ trên Quảng trường Đỏ. Ảnh: Spiegel.de

Nó đã mọt ruỗng lâu rồi!

Trần Đăng Tuấn

Cuộc chính biến tháng Tám (1991) tại Liên Xô cũ diễn ra khi vợ chồng Gorbachev đi nghỉ. Đội bảo vệ trở thành đội lính canh giữ ông Tổng bí thư. Nhưng vẫn có tivi để xem. Khi TV truyền trực tiếp cuộc họp báo của Uỷ ban khẩn cấp (tức nhóm đảo chính), phó tổng thống Ianaiep nói rằng "Gorbachev bị ốm và không có khả năng làm việc", Gorbachev cho rằng đó là tín hiệu người ta sẽ huỷ diệt ông về thể xác. Ông dùng một máy quay phim du lịch ghi hình ông phát biểu, để tìm cách chuyển băng ghi hình ra ngoài. Vợ ông hoảng loạn, và ông nghẹn ngào kể về điều này nhiều lần sau khi được giải thoát. 

Rất nhanh rõ ra là ở cơ chế Xô viết, người ta không biết làm đảo chính. Nói đúng hơn, các cuộc "đảo chính" trước đó diễn ra trong phòng họp, với các nghị quyết. Còn đảo chính thực sự thì không biết làm. Họ tuyên bố thiết quân luật, kéo xe tăng vào Maxcova, rồi chẳng biết làm gì nữa. Ngay tại cuộc họp báo, Ianaiep tay run bắn như thể bị parkingson, do hồi hộp. Elsin về hình thức thì bị vây hãm trong trụ sở. Nhưng trong trụ sở đó (Toà nhà chính phủ Nga, có màu trắng, nên gọi là"Nhà trắng") Elsin có cả đài phát hình lên vệ tinh, và kênh vệ tinh ấy truyền đi cả thế giới từng phút diễn biến. Vài phát thanh viên danh tiếng của Truyền hình Liên Xô vào đó, nhờ vậy kênh truyền hình này hoạt động liên tục và chuyên nghiệp.

Đội đặc nhiệm Alpha sau này cho biết họ có thể sau 10-15 phút là quét sạch lực lượng của Elsin. Nhưng không ai ra cái lệnh đó cả. Elsin có thể tự do ra ngoài sân, trèo lên xe tăng, dùng loa pin để kêu gọi bất tuân lệnh của Uỷ ban khẩn cấp.

Khi các đơn vị quân đội chẳng làm gì, Phe Elsin nhận ra rằng sẽ không có một hành động quyết liệt nào của "Uỷ ban khẩn cấp", vì cái Uỷ ban này chẳng biết nên làm gì. Thủ tướng - thành viên Uỷ ban khẩn cấp - chỉ uống rượu cho say khướt. Vì sau khi tuyên bố đảo chính xong, họ chẳng biết cần làm gì nữa.

Elsin lật ngược thế cờ không mấy khó khăn. Nắm lại quyền, ông ta cử người đi đón Gorbachev về.

Bước xuống sân bay, được hộ tống (mà như dẫn giải) bởi những người mặc dân sự cầm tiểu liên, Tổng thống Gorbachev trong chiếc áo gió nhìn không còn chút đường bệ nào. Ông tuyên bố ngay chân cầu thang máy bay rằng sẽ triệu tập Đại hội đại biểu nhân dân (Quốc hội) để vạch mặt nhóm đảo chính. Gorbachev không biết rằng những giờ ê chề nhất còn đợi ông phía trước.

Elsin tổ chức một hội nghị lớn như vậy. Trên đoàn chủ tịch, Elsin trịnh trọng giới thiệu Tổng thống Gorbachev lên phát biểu. Theo quán tính, người ta vẫn vỗ tay.

Gorbachev lại một lần nữa, gần như sụt sùi, kể về vợ ông lo sợ ra sao khi bị giam lỏng. Bất ngờ, một đại biểu dự họp ngắt ngang lời ông: "Thôi, chúng tôi biết rồi, lại chuyện bà Raixa hoảng sợ khóc lóc chứ gì!" Người ta cười.

Gorbachev vẫn đang nói, Elsin tuyên bố: "Để thư giãn, tôi ký sắc lệnh cấm Đảng Cộng sản Nga hoạt động để điều tra về âm mưu đảo chính".

Gorbachev hoảng hốt: "Ông Elsin, ông Elsin, khoan đã, phải hành xử theo pháp luật". Elsin dằn giọng: " Sắc lệnh này đúng pháp luật", rồi ngay trên bàn chủ tịch vung bút ký ngay lệnh cấm đó.

Ngay lúc đó, người ta vẫn để Gorbachev nói tiếp. Ông yếu ớt kêu gọi "Hãy là những người dân chủ nhất quán đến tận cùng". Nhưng ngay hôm sau, Gorbachev tuyên bố giải tán Ban chấp hành TƯ ĐCSLX, và "các tổ chức Đảng cơ sở tự quyết định lấy số phận của mình".

Một cơ chế đồ sộ là Đảng Cộng Sản Liên Xô từ có thành không một cách đơn giản như vậy, chỉ bằng một chữ ký và một lời tuyên bố của cá nhân. Mà trước đó, đã là một cơ cấu siêu quyền lực.

Bây giờ có người vẫn nói, sự tan vỡ này không là tất yếu. Ý nói rằng nó xảy ra do những yếu tố ngoại lai. Nhưng sự sụp đổ này chẳng thể tình cờ. Chẳng thể có chuyện một hệ thống như thế lại tình cờ sụp đổ. Nó đã mọt ruỗng lâu rồi. Xơ cứng, hành chính hoá, đặc quyền, đặc lợi, tham nhũng quyền lực, bất lực trong việc đưa xã hội vào con đường phát triển phù hợp với xu thế khoa học công nghệ mới. Những cái đó đã diễn ra từ lâu.