NGUYỄN XUÂN DIỆN: LỄ HỘI ĐẦU XUÂN ĐANG MẤT ĐI Ý NGHĨA ĐÍCH THỰC

Lễ hội đầu xuân ở Việt nam đang mất đi ý nghĩa đích thực

.

Khách hành hương đi hái lộc đầu xuân tại chuà Trấn Quốc

Anh Vũ
 

Sau Tết Nguyên đán, một mùa lễ hội đang mở ra khắp nơi tại Việt Nam. Cũng như nhiều năm gần đây, không ít người có tâm huyết với văn hóa truyền thống ở Việt Nam không khỏi băn khoăn lo lắng về tình trạng biến tướng, thương mại hóa xô bồ trong các họat động lễ hội, vốn được coi là nơi hội tụ sức sống của văn hóa của dân tộc Việt Nam.

Mùa lễ hội đầu xuân ở Việt Nam, mới chỉ bắt đầu được ít ngày nhưng cũng đã xuất hiện trở lại những lộn xộn làm mấy đi ý nghĩa cao đẹp của họat động văn hóa này. 

RFI phỏng vấn Tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện, Viện nghiên cứu Hán Nôm tại Hà Nội về hiện trạng họat động lễ hội đầu xuân ở Việt Nam.

 

RFI : Xin thân chào Tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện, thưa anh, chắc hẳn đầu xuân này anh cũng đã tham dự nhiều lễ hội. Xin anh cho biết một vài nhận xét về họat động lễ hội đầu xuân năm nay tại Việt Nam ?

Tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện: Sau những ngày Tết Nguyên Đán, lễ hội ở khắp nơi đã được mở ra, từ lễ hội làng, lễ hội vùng rồi lễ hội quốc gia. Có những lễ hội chỉ kéo dài trong một ngày, có những lễ hội kéo dài vài ngày, thậm chí có những lễ hội được kéo dài hết cả ba tháng mùa xuân, đó là lễ hội Chùa Hương và lễ hội Yên Tử. Một mùa lễ hội đang đến và chúng ta thấy cũng giống như mọi năm thì năm nay lễ hội đầu xuân ở Việt Nam đã được mở ra khắp tất cả các nơi. Gần như là tỉnh nào cũng có những lễ hội lớn.

Trong truyền thống của chúng ta thì lễ hội chính là một phần của văn hóa và đạo đức của toàn xã hội. Đây là một dịp để người ta tưởng nhớ đến tổ tiên, cầu phúc và để ôn lại lịch sử, thể hiện niềm tôn kính đối với các vị anh hùng dân tộc, với Phật với Thánh. Các nhà nghiên cứu văn hóa cho rằng lễ hội chính là một cái nơi hội tụ sức sống của dân tộc, sức sống của văn hóa Việt Nam từ ngàn xưa để lại. Thực trạng của lễ hội trong mấy năm gần đây cho thấy có rất nhiều vấn đề, để lại một cái sự ưu tư lo lắng, lo lắng lắm, trong lòng những người nghiên cứu văn hóa và những người còn thiết tha với nền văn hóa lâu đời và đầy truyền thống nhân bản của Việt Nam hôm nay.

RFI : Cụ thể những lo lắng của các anh đó là những điều gì ?

TS Nguyễn Xuân Diện : Các lễ hội đã được mở ra rất nhiều. Những cái lễ hội đầu xuân này thường là những lễ hội gắn với truyền thống và lịch sử của đất nước. Nhưng những điều này thực sự là không được những nhà tổ chức hay là những nhà quản lý văn hóa, ở đây là Bộ Văn hóa, quan tâm cổ vũ cho cái điều đó. Cái nền cảnh của những truyền thống lịch sử của đất nước thì như một cái cớ để cho những người làm công tác quản lý văn hóa mà cụ thể là Bộ Văn hóa, sở Văn hóa của các tỉnh, dựa vào đấy để làm lên những cái lễ hội ầm ĩ lòe loẹt, thu hút sự quan tâm của mọi người với một sự ồn ào và sự lệch lạc, đem lại những cái lo lắng lớn lắm.

Chẳng hạn như chuyện về tâm linh, chuyện về văn hóa thì gần đây ở trong nước ta đã dấy lên rất là nhiều. Nhưng mà thực sự ra, những người làm quản lý văn hóa của Việt Nam chỉ dựa vào những cái hào quang của truyền thống lịch sử để mà cổ súy cho những cái lệch lạc, mê lầm của dân chúng.

Tôi lấy ví dụ như là lễ hội đền trần tổ chức vào đêm 14 tháng Giêng. Đáng lẽ đây phải là nơi để giáo dục hào khí Đông A và tinh thần yêu nước thì ngườii ta lại biến chuyện đó thành ra lại cổ súy cho cái chuyện ấn triện, thăng tiến rồi lợi lộc, rồi mua quan bán chức, thậm chí có sự tham gia của cả lãnh đạo cao cấp. Đáng lẽ ra đền Trần Thương ở tỉnh Hà Nam hay là đền Bà Chúa Kho ở Bắc Ninh phải là những nơi ở đó giáo dục tinh thần tận tụy và liêm chính, trách nhiệm đối với kho dự trữ của Nhà nước, thì lại thành ra nơi mặc cả, vay mượn mua bán quàng xuyên.

Vừa rồi mùng bảy tháng Giêng lễ hội Tịch điền và tới đây nữa là lễ hội Đàn Xã tắc, đáng lẽ phải là nơi giáo dục lòng kính trọng đối với những người làm nông nghiệp, trọng nông thuần phác thì lại biến ra thành những nơi tụ tập đông người, lòe loẹt, cờ đèn kèn trống. Thật là vô cùng lo ngại đấy.

Nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng có phát biểu trên báo chí là: Ở đâu mà lòng người bất an thì, xã hội bất trắc thì mê tín dị đoan cũng có cơ hội nhiều, như cỏ dại gặp đất hoang. Tôi thấy rằng qua nhìn cái tâm thế của những người đi lễ hội ở Việt Nam hôm nay trong mùa xuân này, thậm chí mới chỉ có 10 ngày nay thôi, chúng ta thấy rằng là chưa có bao giờ mà lòng người lại bất an, xã hội lại bất trắc như hôm nay.

Người dân gần như không tìm được niềm tin nơi trần thế cho nên đành phải tìm kiếm trong niềm tin hoang mang vũ trụ. Các nhà quản lý thì cũng không làm được việc gì để mà định lại các chuẩn tắc cho lễ hội hoặc là hướng dẫn mọi người đi lễ hội như thế nào, gần như bỏ mặc người dân trong một cái cuộc hành hương đi vào lễ hội, tín ngưỡng như là đi vào bến lú sông mê như hiện nay.

RFI: Còn một thực tế, nhiều năm qua hoạt động lễ hội vẫn cứ nhếch nhác và biến tướng theo hướng thương mại hóa. Đây là do người dân không hiểu được hết giá trị của lễ hội hay là do cách quản lý của cơ quan văn hóa cứ để thả nổi ?

TS Nguyễn Xuân Diện: Về vấn đề này có cả hai. Thứ nhất người dân không hiểu hết giá trị của lễ hội. Các nhà quản lý văn hóa phải chịu trách nhiệm trong vấn đề này. Bởi vì ở các lễ hội như thế, người dân không dược hướng dẫn một cách tỉ mỉ, không được giáo dục truyền thống một các sâu sắc và chuẩn tắc. Những nhà quản lý văn hóa thì gần như mới chỉ làm được cái việc như thu xếp chỗ gửi xe, rồi thu tiền nơi ăn ở.

Chính vì vậy người ta đi đến lễ hội, đã không bằng sự chính tâm như ngày xưa mà người ta đến với lễ hội với những lời cầu khẩn rất là quyết liệt nhưng mà đầy mê lầm, bằng những mâm phàm tục để mặc cả với thần thánh, bằng những đồng tiền lẻ rải khắp lên tượng Phật tượng Thánh và bằng những cuộc nhậu nhẹt say sưa bên những bàn nhậu thịt thú rừng, ở cả đất Phật Hương Sơn lẫn bên chùa Yên Tử.

Sau đó là xả rác không thương tiếc. Họ đi đến lễ hội chỉ là để chen chân như vậy thôi. Những lời khấn nguyện với Phật thánh cầu nguyện cho quốc thái dân an, tri ân thì không được người dân thực tâm thực hiện đâu. Cái này trách nhiệm là của các nhà quản lý văn hóa.

Những nhà nghiên cứu thì rất lo lắng rằng các cơ quan văn hóa hiện nay chỉ lo làm thế nào cho nó không xảy ra chết người, lo làm sao cho có an ninh trong lễ hội thôi, chứ còn hướng dẫn về mặt văn hóa thực sự, về sự tích của các ngôi đền, ngôi chùa, về phép tắc khi đến cửa Phật cửa thánh thì không được cơ quan quản lý văn hóa hoặc là các nhà đền người ta hướng dẫn. Tôi cho là trách nhiệm này của cả người dân và kể cả các cơ quan quản lý văn hóa.

Xin thành thật cảm ơn TS Nguyễn Xuân Diện.

Nguồn: RFI Việt ngữ.