TS PHẠM GIA MINH: BAO GIỜ DOANH NHÂN SẼ LÀ TRÍ THỨC?

Bao giờ doanh nhân sẽ là trí thức?  

Phạm Gia Minh

Trong thời đại mà anh nông dân có thể làm việc "tày trời" của cả một viện nghiên cứu cơ khí trước đây, giới trí thức có tồn tại nữa hay hòa tan vào xã hội? Liệu có thể hình thành một lớp doanh nhân - trí thức trong xã hội Việt Nam? 

Chúng ta đang sống trong một thế giới mà cơ sở vật chất của nó là nền sản xuất hiện đại càng ngày càng có hàm lượng tri thức cao hơn. Và thực tế là những sản phẩm vi mạch kích thước siêu nhỏ, trọng lượng rất nhẹ mang lại lợi nhuận nhiều hơn hẳn so với các ngành sản xuất truyền thống như sắt thép, xe hơi và máy công nghiệp v.v… 

Xu hướng phát triển của những đất nước phồn vinh hiện nay là tăng giá trị GDP, đồng thời giảm dần “cân nặng” của nó đi. Trọng lượng GDP trong một đô la là tiêu chí để đánh giá mức độ phát triển cao hay thấp.

Tri thức khoa học - kỹ thuật, công nghệ, quản lý và nhân văn ngày càng trở thành yếu tố phổ biến và tất yếu đối với mọi nền kinh tế. Trong hoàn cảnh đó khái niệm về giới trí thức cũng đang chịu những biến động sâu sắc. Nếu trước kia những người lao động trí óc mới được coi là trí thức thì nay một người công nhân bình thường khi vận hành những cỗ máy theo chương trình chắc sẽ phải hao tổn thần kinh để tập trung theo dõi màn hình vi tính nhiều hơn là nỗ lực của cơ bắp. 

Một nông dân có thể lên mạng Internet tham khảo kiến thức nhân loại để sáng chế ra chiếc máy nông nghiệp phù hợp với đồng đất quê mình, tức là anh ta đã làm một việc “tày trời" của cả một viện nghiên cứu cơ khí trước kia! Vậy giới trí thức có tồn tại nữa không hay đã hòa tan vào xã hội của nền kinh tế tri thức đang lừng lững tiến tới?

Bằng cấp chỉ là tấm thẻ vào cửa trường thi cuộc sống

Câu trả lời  là giới trí thức đang trở nên hùng hậu hơn bao giờ hết về số lượng, đa dạng hơn về chuyên ngành, mạnh mẽ, sắc sảo hơn về tư duy và có vai trò quan trọng hơn đối với tiến bộ xã hội. Tuy nhiên, nên chăng cần định nghĩa lại là giới trí thức ngày nay bao gồm những cá nhân tiến hành một cách có hệ thống ít nhất một trong các hoạt động sau:

• tham gia vào quá trình sáng tạo và sản sinh ra những giá trị tinh thần, tư tưởng, kiến thức và trí tuệ cho xã hội
• tái sản sinh , truyền bá và góp phần làm lan tỏa ý nghĩa cũng như giá trị của những sản phẩm trí tuệ và kiến thức vào đời sống xã hội.

Với cách nhìn nhận như vậy thì một người dù có bằng cấp cao nếu không chứng tỏ được trên thực tế năng lực sáng tạo ra những sản phẩm tinh thần hoặc không có hoạt động hiệu quả và có hệ thống để làm lan tỏa những giá trị tinh thần và trí tuệ vào cuộc sống thì chưa thể coi anh ta là nhà trí thức được. Ở đây rõ ràng bằng cấp chỉ là một tấm thẻ vào cửa của một trường thi rất nghiệt ngã, đó là thực tiễn cuộc sống.

Với  2 tiêu chí trên ta có thể đánh giá được đẳng cấp của trí thức qua giá trị của sản phẩm tinh thần mà anh ta tạo ra xét trên sự công nhận của xã hội (trong nước, quốc tế); và, thái độ cũng như trách nhiệm, lương tâm, và nỗ lực cống hiến của anh ta đối với việc đem tri thức phục vụ dân tộc, đất nước và nhân loại.

Rõ ràng trí thức tiêu biểu của một đất nước là những người ngoài năng lực sáng tạo ra phải luôn luôn trăn trở tìm lời giải cho những vấn đề nóng bỏng và gai góc của xã hội để giúp nó không ngừng tiến bộ. 

Doanh nhân trí thức?

Doanh nhân là những người đặt mục tiêu cung cấp các sản phẩm và dịch vụ (vật chất và tinh thần) nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội để kiếm lợi nhuận. Trong xã hội trước kia ở những nước Á châu chịu ảnh hưởng Nho giáo thì hàng ngũ thương nhân luôn bị đặt ở vị trí thấp nhất trong thứ tự: sỹ, nông, công, thương. Thấp nhất vì bị cho là tầng lớp thiếu trung thực và vụ lợi. Các xã hội phương Tây lại nhìn nhận và đánh giá tầng lớp này trong mối quan hệ mật thiết giữa khoa học - kỹ thuật, sản xuất công nghiệp và thương mại nên coi họ là một động lực chính của nền kinh tế thị trường.

Rõ ràng chúng ta cần một cách nhìn khác về mối quan hệ doanh nhân - trí thức trong nền kinh tế thị trường ngày càng có hàm lượng tri thức cao và mang tính cạnh tranh toàn cầu khốc liệt. Mọi thành công trên thương trường ngày nay là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa 4 loại yếu tố:

• doanh nhân mưu lược, tài ba và bản lĩnh (là yếu tố then chốt)
• nhân tài khoa học- kỹ thuật- công nghệ (là yếu tố chủ lực)
• nhân tài quản lý (là nền tảng)
• hệ thống giáo dục (là mạch nguồn).

Sự kết hợp cộng sinh giữa các yếu tố trên sẽ thúc đẩy sự ra đời của những tập thể doanh nhân - trí thức mới. Họ là  người kinh doanh giỏi khi biết lựa chọn những phân đoạn thị trường nào cho phép đạt giá trị gia tăng cao nhất và áp dụng chiến lược tham gia thị trường hiệu quả nhất, đồng thời họ cũng là những nhà phát minh tài ba khi luôn đưa ra những sản phẩm và dịch vụ làm hài lòng người tiêu dùng. 

Yếu tố thiếu trung thực và vụ lợi của những “con buôn” trước kia sẽ dần được loại bỏ khi chúng ta xây dựng thành công  một  nhà nước pháp quyền và một xã hội dân sự trong đó văn hóa kinh doanh mang tính nhân văn vừa là mục tiêu phấn đấu của xã hội vừa là yếu tố góp phần tăng cường năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp. Trung thực, minh bạch , sáng tạo và năng động sẽ là những nét chính của giới doanh nhân - trí thức trong tương lai.

Bỏ "ngăn sông, cấm chợ" với sáng tạo tinh thần

Ngày mai tươi sáng phải được chuẩn bị từ hôm nay với bao nhiêu điều còn ngổn ngang bề bộn. Xuất phát điểm của mọi cải cách phải được bắt đầu từ lĩnh vực giáo dục, nơi sản xuất ra các loại nhân tài cho xã hội. Môi trường kinh doanh phải được làm cho thông thoáng, bình đẳng và lành mạnh. Trí thức phải được cọ sát trong và ngoài nước đồng thời phải gắn kết máu thịt hơn với doanh nghiệp .

Các quỹ đầu tư mạo hiểm do các doanh nghiệp bỏ vốn ra nên được nhà nước hỗ trợ thành lập giúp trí thức khoa học- kỹ thuật và công nghệ có cơ hội biến tri thức của mình thành sức mạnh kinh tế của đất nước.

Tri thức cũng là một dạng hàng hóa đặc biệt, nếu ta đã bãi bỏ tình trạng ngăn sông cấm chợ để làm khởi sắc sản xuất, kinh doanh khi bắt đầu công cuộc Đổi mới thì việc xóa bỏ những rào cản, hạn chế đối với quá trình sáng tạo ra những sản phẩm tinh thần cũng cần được thực hiện bởi những qui định pháp lý cụ thể và sự đầu tư tài chính đúng người, đúng việc.

Nguồn: Tuần Việt Nam (24/07/2008).