Quyết đấu Trung cổ và đối thoại Văn Giang – Hùng Võ
15/11/2012
Phạm Hồng Sơn
Quyết đấu tay đôi (duel), thường bằng
kiếm hoặc súng, để tự giải quyết một hận thù, một khúc mắc, bất đồng
giữa hai cá nhân, không cần viện tới phân xử của các thiết chế chính
thống/nhà nước, là một tập tục xuất hiện từ thời Trung cổ ở châu Âu và
trở nên thịnh hành trong giới có vị thế xã hội cao (hiệp sĩ, thượng
lưu-gentlemen, chính trị gia,…) tại châu Âu trong thời Phục Hưng. Sau đó
quyết đấu tiếp tục phát triển sang Bắc Mỹ và duy trì cho tới tận cuối
thế kỷ XIX. Nguyên tắc của quyết đấu có nhiều điều khoản và biến thể và
từng được lập thành các bộ qui tắc (code) có tính phổ quát trong dân
chúng ở nhiều quốc gia châu Âu và thậm chí còn được nhà nước pháp điển
hóa như ở Pháp trong thời Phục Hưng. Nhưng tựu trung, quyết đấu dựa trên
ba nguyên tắc: bình đẳng, minh bạch và chính trực. Vũ khí và điều kiện
thực hiện cho cả hai bên là hoàn toàn như nhau. Cuộc quyết đấu được thực
hiện dưới chứng giám của thân hữu của cả hai bên. Cả hai đều coi sự
chính trực – tuân thủ tuyệt đối các điều kiện đã được thỏa thuận, dù
biết chắc nhiều phần sẽ phải bỏ mạng vì sự tuân thủ đó, làm cái đích
phải đạt được. Tuy nhiên mục đích cao nhất của quyết đấu không phải là
hạ sát đối thủ mà chỉ nhằm phục hồi danh dự hay chứng minh cho phẩm giá
toàn vẹn của mình. Do đó bên thua (nhưng sống sót) của một cuộc quyết
đấu không bao giờ ấm ức hay phàn nàn điều gì về bên thắng và sau một
cuộc quyết đấu mọi khúc mắc, hận thù giữa hai bên đều coi như không còn.
Không bên nào còn có thể coi thường bên kia. Đa phần xã hội đương thời
khi đó không lên án người sống sót duy nhất trong quyết đấu là kẻ giết
người và cũng không có ai phê phán người bỏ mạng là kẻ dại dột.
Tính chất cao thượng của quyết đấu chắc
chắn đã nằm trong khối di sản đồ sộ và sáng rực của thời Phục Hưng châu
Âu: đặt danh dự, nhân phẩm con người lên tất cả. Khi danh dự bị tổn
thương hoặc bị nghi ngờ người ta sẵn sàng lấy tính mạng hoặc chấp nhận
đối mặt với thử thách tính mạng để bảo tồn, phục hồi danh dự bất kể danh
giá, chức tước to lớn, bổng lộc, hạnh phúc ngất trời đang tận hưởng hay
sự nghiệp, tương lai rực rỡ đang nằm ngay trong tầm tay. Évariste
Galois, thiên tài toán học Pháp đầu thế kỷ XIX, đã phóng vội những suy
tư kiệt xuất về toán học ra lề bức thư tuyệt mệnh trong đêm cuối cùng
trong tuổi 21 trước khi đi quyết đấu. Chính trị gia lập quốc, luật gia
lập hiến, bộ trưởng tài chính đầu tiên của Mỹ Alexander Hamilton không
ngần ngại nhận lời đấu súng từ đương kim phó tổng thống Mỹ Aaron Burr.
Bốn thủ tướng Anh [i]
trong thế kỷ XVIII, XIX, hai người vẫn đang trên ghế thủ tướng, đã tham
gia quyết đấu. Tổng thống Abraham Lincoln cũng là người đã từng vui vẻ
đi thẳng tới một cuộc quyết đấu súng. Pushkin tài hoa và lãng mạn đã
viết nhiều về quyết đấu và cuối cùng cũng từ giã cuộc đời bằng đấu súng
chỉ vì không muốn danh dự phải dính chút đàm tiếu.
Cuộc đối thoại giữa những nông dân huyện Văn Giang – Hưng Yên với ông Đặng Hùng Võ
cựu thứ trưởng Bộ Tài nguyên Môi Trường ngày 08/11 mới đây, ở một vài
phương diện nào đó, có thể được coi là một cuộc “quyết đấu” nhằm giải
quyết mâu thuẫn quan điểm giữa hai bên về tính pháp lý của một số văn
bản do chính ông Đặng Hùng Võ đã ký khi tại chức và phục hồi lại phần
nào danh dự cho những người nông dân bị nhiều cáo buộc bất công khi
quyết giữ đất. Nhưng cuộc “quyết đấu” Văn Giang – Hùng Võ có vài điểm
đặc biệt cần ghi nhận.
