Về cuộc tọa đàm "Hư cấu và sự thật trong tiểu thuyết lịch sử" - nhân sự kiện tái bản cuốn sách "Huyền thoại Kim Thiếp Vũ Môn" của tác giả Thâm Giang Trần Gia Ninh
Ngụy Hữu Tâm
Cuộc tọa đàm, diễn ra sáng 5.5.2017 tại
Khoa Văn, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội, đã thành
công hết sức tốt đẹp.
Cuộc tọa đàm „Hư cấu và sự thật trong tiểu thuyết
lịch sử“ do Khoa Văn, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà
Nội, và Nhà xuất bản Văn học đồng tổ chức. Đây có thể nói là một trường
hợp hy hữu trên văn đàn Việt nam hiện nay khi một quyển sách ra đời thầm
lặng cách đây hai năm, của tác giả Thâm Giang Trần Gia Ninh, một cái
tên lạ hoắc trong giới văn chương, lại gây được sự chú ý của người đọc,
của các văn sĩ và của giới học thuật. Thật ra thì tác giả quyển sách
không phải là xa lạ, ông vốn là một nhà khoa học khá nổi tiếng, nguyên
là Viện trưởng Viện Vật lý ứng dụng thuộc Viện hàn lâm Khoa học và Công
nghệ VN. Ông tên thật là Trần Xuân Hoài, lấy bằng Tiến sĩ và Tiến sĩ
Khoa học (Dr.habil) tại trường Đại Học Humboldt, Berlin, từng là Giáo sư
thỉnh giảng (visiting Professor) của nhiều trường đại học châu Âu.
Rất nhiều những nhân vật tên tuổi, nổi trội trong văn
chương, học thuật đã đến dự và phát biểu, tham luận, tranh luận rất sôi
nổi.
Mở đầu, TS. Nguyễn Anh Vũ, Giám đốc Nhà xuất bản Văn học, vui mừng thông báo, sau hai năm, cuốn sách „Huyền thoại Kim Thiếp Vũ Môn” đã được tái bản.
GS. Trần Ngọc Vương, chủ toạ cuộc tọa đàm, giới thiệu
sơ lược về tác giả cuốn tiểu thuyết. Ông cho biết, tác giả xuất thân
gia đình Nho học lại có thời gian dài tuổi thơ học ở Lư Sơn và Quế Lâm,
Trung Quốc nên có vốn Hán văn, lại thông thạo nhiều ngoại ngữ phương Tây
cho nên có nhiều điều kiện để tích lũy kiến thức, tư liệu văn hóa. Là
nhà khoa học tự nhiên có nhiều công trình khoa học giá trị, đồng thời là
nhà báo với nhiều bài báo nhân học văn hóa, như những công bố gần đây
của ông về mối liên hệ Bách Việt – Hán đã tạo nên những cuộc tranh luận
sôi nổi. Tác giả là nhà khoa học phản biện thẳng thắn, quen thuộc của
giới trí thức nước nhà. Như nhiều khoa học lớn tuổi khác, bên cạnh
chuyên môn lại hết sức đam mê văn học và dù viết tiểu thuyết này ở tư
cách là nhà văn nghiệp dư, vẫn hết sức thành công. GS Vương đánh giá đây
không phải chỉ là một tác phẩm hư cấu văn học mà còn là một giả thuyết
khoa học được trình bày dưới hình thức tiểu thuyết lịch sử.
GS. Trần Nho Thìn (Bộ môn Văn học Trung đại): Cuốn
tiểu thuyết không dễ đọc, nhưng hấp dẫn và gợi cho ta suy nghĩ mới về
lịch sử, chẳng hạn vì sao Lê Lợi thắng, GS Thìn nói: “Lịch sử là tài sản
chung của mọi người, nói lịch sử là nói sự thật. Nhưng tiểu thuyết lại
đòi hỏi phải hư cấu. Vậy hư cấu thế nào thì vừa? Có lẽ nên hư cấu sao
cho độc giả đã bắt đầu đọc là muốn đọc tới cùng, khi ấy họ không còn câu
nệ lắm với sự thật lịch sử”.
Nhà Hán học, dịch giả Trần Đình Hiến (đã dịch rất
nhiều sách của Mạc Ngôn như „Báu vật của đời“, „Đàn Hương Hình“…) với
trải nghiệm 70 năm sống và nghiên cứu ở Trung Quốc, đánh giá tác giả có
kiến thức địa lý tự nhiên và nhân văn vùng miền rất tốt, đã nghiên cứu
kỹ cổ sử Trung Quốc. Còn về hư cấu: Tam Quốc là 70%, thậm chí 90% nên hư
cấu và lịch sử là đa dạng, được phép. Tuy nhiên hư cấu như Chính phủ
Trung Quốc đang làm từ nhiều năm nay như đề nghị UNESCO công nhận Vua
Hùng là ở Vân Nam, Trống đồng không phải ở Đông Sơn mà là ở Trung Quốc…
thì không thể chấp nhận được.
GS. Trần Đình Sử (ĐHSP HN) cho biết: Với tư cách là
một người đọc ông đã rất hứng thú khi đọc vì hết sức hấp dẫn, có cái
nhìn mới về lịch sử Tàu xâm lược, về Lê Lợi khi chú ý đến yếu tố vũ khí.
Tác giả đã dẫn giải nhiều tư liệu ghi trong Minh thực lục, Minh Sử chí.
Đặc tả về thác Vũ Môn, gợi lại cội nguồn của xứ sở nhà chế súng Cao
Thắng… Rất nhiều tiểu thuyết hiện nay, độc giả thường chỉ đọc mấy trang
đầu rồi bỏ. Cuốn tiểu thuyết này thì lại khác, dù không dễ đọc, nhưng
không thể bỏ.
Nhà giáo kiêm Sử gia Vũ Thế Khôi nói rằng ông rất
thích thú và tin cậy khi đọc cuốn sách này. Tư liệu điền dã và lịch sử
rất công phu. Theo ông Dã sử cũng là đối chứng cho lịch sử. Quyển sách
này là một xu hướng mới cho tiểu thuyết lịch sử Việt Nam.
Nhà phê bình nghệ thuật Nguyễn Văn Thành (nguyên phó
Viện trưởng viện Sân khấu và Điện ảnh) kể rằng rất khó tìm mua quyển
sách này. Ban đầu, ông không biết tác giả là ai. Nhiều người, nhiều nhóm
chuyền tay nhau đọc những bản copy. Bản thân ông cùng nhiều người bạn
sau khi đọc xong đã từng nhiều lần rủ nhau lần về vùng Hoan Châu chiêm
bái những địa danh, chứng tích đã được mô tả trong tiểu thuyết. Nhiều
người yêu thích vì nó nói lên lòng yêu nước, lòng yêu quê hương. Có bạn
đọc bình dân đã mua cả chục cuốn để cho bè bạn.
Bình luận của nhà văn Phạm Quang Đẩu vắn tắt nhưng
hàm xúc: Ông đánh giá hết sức cao cuốn sách. Đó là một quyển tiểu thuyết
lịch sử LẠ, MỚI, SINH ĐỘNG, HẤP DẪN. Quyển sách là một hiện tượng bất
ngờ, thú vị cho nền văn học nước nhà hôm nay.
TS. Nguyễn Thế Hùng, một nhà kỹ thuật, kiêm nhà văn,
nhà báo phát biểu: Ông ấn tượng về con số 6: những sự kiện hủy diệt văn
hóa lần thứ nhất 600 năm trước thời Nhà Minh và sự hủy lần thứ hai 60
năm qua thời CCRĐ. Bí quyết trường tồn của văn hóa Việt là gì?
Nhà nghiên cứu Văn hóa Sử Bùi Thiết: Tiểu thuyết này
đúng là một công trình khoa học lịch sử. Tác giả hiểu rõ sử-địa địa
phương. Những tư liệu về sắt (sinh thiết-thép), những quê hương của Mỏ
sắt Thạch Khê, của vùng Vân Tràng thợ rèn, trung tâm luyện sắt xưa của
Việt thường. Nên đọc cuốn sách và quảng bá cho con cháu đọc.
TS. Trịnh Văn Định kể những chi tiết khi đi tìm quyển
sách theo dư luận lan truyền, tìm đọc bản photo của cuốn sách, lần mò
các nguồn tin để tìm ra được tác giả và từ đó đã mới có dịp gặp gỡ trao
đổi trực tiếp.
GS Nguyễn Văn Thành (Bộ môn Văn học hiện đại) kể rằng
ông đã đọc hết quyển sách (bản photocopy) và rất thú vị khi được đọc
những mô tả văn chương chính xác, tuyệt vời về thác Vũ Môn, về núi Giăng
Màn hùng vĩ, về sông Ngàn Sâu hung dữ và thơ mộng… Ông đã bỏ dở buổi
chấm luận án tiến sĩ để về cuộc tọa đàm, chỉ vì lý do đơn giản Vũ môn,
Giăng Màn, Ngàn Sâu chính là quê hương của ông. Ông muốn biết ai là tác
giả của quyển sách. Hóa ra hai người là cùng quê, sống rất gần nhau mà
bây giờ mới biết nhau. Sáu bảy mươi năm ly tán, âu cũng là số phận
chung!
PGS Phạm Xuân Thạch kết thúc buổi tọa đàm với kết
luận tiểu thuyết viết về cổ sử Trung Quốc và Việt Nam, chứng minh được
rằng dù bị ngàn năm độ hộ, văn hóa Việt Nam vẫn tồn tại. Cuốn sách còn
đi được vào những góc khuất lịch sử, nêu lên được những vấn đề lớn, nói
lên được giá trị của tiểu thuyết.
Trong buổi tọa đàm, tôi, Ngụy Hữu Tâm cũng đã có một bài tham luận ngắn, xin chép ra đây hầu quý vị:
VĂN CHƯƠNG LÀ HỒN, LỊCH SỬ LÀ CỐT
(Cảm nhận khi đọc tiểu thuyết ”Huyền thoại Kim Thiếp Vũ Môn”
TS. Ngụy Hữu Tâm, Viện HL KHCNVN
Trang mạng “Những quyển sách yêu thích –
www.lovelybooks.de” của nước Đức gần đây có tổ chức cho độc giả bình
chọn các tác giả viết tiểu thuyết lịch sử hay nhất (Autoren, die die
besten historischen Romane schreiben). Tiêu chí hay (tiếng Đức: gut) để
bình chọn là „Những tiểu thuyết lịch sử hay là khi nhà văn dẫn chúng ta
lạc vào thời quá vãng và làm cho chúng ta cảm nhận rằng, đúng là lịch sử
được tái hiện thực sự chính xác như thế – Historische Romane sind dann
gut, wenn die Autoren es schaffen uns in vergangene Jahrhunderte zu
entführen und wir dabei das Gefühl bekommen, genau so muss das damals
gewesen sein“[3].
Kết quả bình chọn, thì Alexandre Dumas dù là tác giả lừng danh của
những „Ba chàng Ngự lâm pháo thủ“, „Hoàng Hậu Margo“… chỉ được xếp thứ
13. Không có gì lạ, Dumas đã từng tuyên bố: “Lịch sử là cái đinh, ở đó
tôi treo móc những bức tranh của tôi”. Aragon với “Tuần lễ thánh” và “Vũ
Như Tô” hay “Đêm Hội Long Trì” của Nguyễn Huy Tưởng, “Sông Côn mùa lũ”
của Nguyễn Mộng Giác… cũng theo cách hư cấu như vậy. Xếp hạng hàng đầu
thực sự hay theo tiêu chuẩn như trên là dành cho những tiểu thuyết lịch
sử thực sự, trong đó tác giả tôn trọng, coi lịch sử không phải chỉ là
cái đinh, mà là một cơ thể; văn chương chỉ được phép khoác cho nó bộ
trang sức hư cấu lung linh đủ để thổi hồn cho cơ thể lịch sử phục sinh
như nó đã từng sống mà thôi. Cũng giống như độc giả ngày nay, Maxim
Gorky ngày trước đã đánh giá trong văn học Nga, “Pie Đại đế” của Alexei
Tolstoi mới thực sự là tiểu thuyết lịch sử. Nếu độc giả Á Đông tham gia
đánh giá, chắc là bộ “Tam quốc Diễn Nghĩa” bảy thật ba giả của La Quán
Trung cũng được xếp hạng cao theo tiêu chí Tiểu thuyết Lịch sử thật sự
hay này. Dễ hiểu là những tiểu thuyết lịch sử thực sự, khi hư cấu bị tác
giả tự hạn chế, là rất khó viết và thành công lại càng hiếm hoi, đặc
biệt là trên văn đàn nước Việt xưa nay. Tôi cho rằng, ở một chừng mực
nào đó, KIM THIẾP VŨ MÔN đã cố gắng để tiếp cận tiêu chuẩn này.
Nhà văn Phạm Quang Đẩu kể rằng, khi vừa đọc hết
quyển sách, nhà nghiên cứu văn hóa, dịch giả Hán ngữ nổi tiếng Trần Đình
Hiến đã phải thốt lên “Nguồn tư liệu từ sử sách và điền dã cực tốt!”.
Quả thật mỗi nhân vật, mỗi câu chuyện của tiểu thuyết đều được xây dựng
sống động trong khung cảnh của những sự biến lịch sử thật sự. Đây là một
điểm son làm nên giá trị về nội dung của Huyền thoại KTVM. Với một bút
pháp văn chương, như nhà báo Hồng Sơn nhận xét, đậm màu của một thời quá
vãng, ngôn từ và cách diễn đạt mang dáng dấp xưa mà không cổ, tiết tấu
nhanh và tiết giản, khiến cho người đọc bị cuốn hút như được xem một
cuốn phim sống động với nhiều scene lãng mạn kỳ thú, kể về những nhân
vật và diễn biến lịch sử bi hùng trong cuộc kháng chiến chống xâm lược
đầu thế kỷ XV. Sách được viết theo thể chương hồi gồm 14 chương 37 hồi.
Thể loại tiểu thuyết này rất thích hợp cho các tiểu thuyết võ hiệp biên
niên sử, nhưng rất khó viết cho các loại tiểu thuyết về nhân thế, tình
yêu, thân phận con người. Có thể nói tác giả đã khá thành công khi sử
dụng thể loại chương hồi khô khan mà vẫn dựng lên được những thân phận,
những câu chuyện lịch sử lãng mạn, bi tráng. Nhờ thể loại chương hồi,
tác giả không hề phải lộ diện, mà để cho lịch sử và nhân vật tự kể
chuyện mình. Người đọc không khỏi ngậm ngùi cho một tráng sĩ không gặp
chủ cũng không gặp thời như Đặng Dung, đã phải vạch đá ghi những vần Cảm
Hoài hào sảng ai oán. Những trường đoạn tả về thác Vũ Môn lồng lộng
trong hình ảnh của đôi trẻ Hà Ất – Mai Ly “lồ lộ hai tấm thân trần non
tơ ríu rít bên nhau mơn mởn căng tràn nhựa, thanh khiết giữa trời mây
non nước…“ đã dẫn dắt độc giả vào một mối tình hoang sơ, lãng mạn vô
chừng. Có được mối tình như duyên trời định với quận chúa Huy Chân mà
dũng tướng Nguyễn Tuấn Thiện đành vì đại nghĩa dằn mình chịu dang dở
nhìn nàng phải lên bành voi về cung thành thân với Lê Lợi khiến ai cũng
tiếc nuối. …Đó là những nốt lặng văn chương, những giây phút đắt giá
trong cơn lốc vó ngựa dồn dập của sự biến lịch sử. Nhân vật lịch sử có
số phận gây nhiều tranh cãi như Phan Liêu, tuổi trẻ tài cao, lạc lối
giữa thù hận và trách nhiệm, cùng với mối tình đam mê oan trái với Xuân
Liên cũng được khắc họa rất nổi bật. Giá như tác giả đẩy bi kịch số phận
những nhân vật Tuấn Thiện, Phan Liêu,… lên cao trào hơn nữa thì sẽ
tuyệt vời hơn! Và nếu vào tay những cây bút thời thượng, chắc sẽ viết
sexy hơn nữa cho hợp trào lưu văn học đương đại (nhưng tôi thì không
muốn Trần Gia Ninh viết như vậy)!
Khác với khi đọc các tiểu thuyết khác, đọc KTVM
độc giả còn được tiếp nhận nhiều điều bổ ích và lý thú từ kho tàng văn
chương, lịch sử, minh triết cổ kim đông tây mà tác giả đã khéo léo lồng
ghép vào tác phẩm, cùng nhiều chú giải tỷ mỉ, đến độ mà có cảm tưởng như
đang đọc một khảo luận khoa học bằng văn chương.
Tôi rất tâm đắc với nhận xét của nhà bình luận
Nguyên Hải trên tờ Tia Sáng, khi thốt lên “tổ tiên ta giỏi quá”. Còn nhà
văn Nguyễn Thế Hùng trên báo Văn Nghệ Công An đã viết rất chí lý rằng
đọc Kim Thiếp Vũ Môn “để tin và yêu thêm đất nước mình”.
Ngay cả chữ KIM THIẾP ở tên sách cũng chỉ được
giải mã khi ai đó đã đọc hết quyển sách. Cũng không có gì lạ, vì tác giả
vốn dĩ là một nhà khoa học và ông coi đây là một tiểu thuyết khảo luận,
học thuật. Tác giả còn lo rằng, vì thế mà với nhiều độc giả, quyển sách
này có thể sẽ rất khó đọc. Tôi, người viết bài này, vốn dĩ cũng là một
người cùng nghề làm khoa học tự nhiên như tác giả, cho nên rất hiểu tâm
trạng và cảm xúc của một nhà khoa học toán lý cầm bút, luôn tự biết mình
là kẻ ngoại đạo văn chương. Vì vậy, dù trong lời Cẩn Bạch, tác giả thổ
lộ rằng “chỉ mong góp được vài mẩu vụn vặt cho ai đó khi gẫu chuyện với
tri kỷ mà thôi“. Tôi thì không nghĩ thế mà cho rằng mọi độc giả đều có
thể và nên đọc quyển tiểu thuyết lịch sử có phần độc đáo này và chắc
chắn sẽ không thất vọng vì sự hấp dẫn, kỳ thú của quyển sách mà tác giả
Thâm Giang Trần Gia Ninh đã mượn văn chương để thổi hồn cho lịch sử sống
động và còn gửi gắm nhiều hơn thế, tùy cảm nhận của từng người đọc…
Có
bạn đọc kể rằng, sau khi đọc xong quyển sách quá hấp dẫn này, liền thực
hiện chuyến hành hương về Hoan Châu, đến tận đôi bờ sông Lam, sông La,
ngược lên thung lũng Ngàn Sâu, Ngàn Phố để chiêm bái các địa danh, chứng
tích và kỷ niệm của lịch sử đã trải sáu trăm năm có lẻ mà quyển sách đã
kể lại. Đó có lẽ là thành công ngoài mong đợi của bất kỳ tác giả nào.
Và cũng nên nói thêm, trong tình trạng văn đàn hiện nay, việc nhà xuất
bản Văn Học cho ra đời quyển tiểu thuyết “Kim Thiếp Vũ Môn” quả là có
con mắt xanh, một điểm son đáng ghi nhận. Chỉ tiếc là số lượng in quá
khiêm tốn, khiến độc giả nay không thể tìm đâu ra sách, nhiều nhóm phải
photocopy để chuyền tay nhau đọc.
N.H.T.
Tác giả gửi BVN
[1]
Theo bài bình luận của nhà văn Phạm quang Đẩu về quyển sách “Huyền
thoại KTVM” đăng trong Bán Nguyệt San “TINH HOA VIỆT” trang 15, số 6, ra
ngày 25/6/2015).
[2] Hồng Sơn,Đọc HT KTVM: Một khúc bi tráng,Sự Kiện& Nhân Chứng ,báo QĐND, trang 39
Không có nhận xét nào :
Đăng nhận xét