VIỆT NAM TRƯỚC CĂNG THẲNG CỦA TRUNG QUỐC - PHILIPPINES

Việt Nam trước căng thẳng của Trung Quốc – Philippines

Nguyễn Chính Tâm

SGTT.VN - Tranh chấp ở Biển Đông những ngày gần đây lại nóng lên với việc tàu hải quân Philippines đụng độ với các tàu hải giám của Trung Quốc tại khu vực mà cả hai nước đều đòi hỏi xác lập chủ quyền – bãi cạn Scarborough – và việc tàu nghiên cứu Sarangani của Philippines bị các tàu và máy bay Trung Quốc “quấy rối” cũng tại khu vực này.

Cùng là thành viên trong ASEAN, cùng là hai nước nhỏ hơn, và cùng chịu sức ép cán cân quyền lực chênh lệch với Trung Quốc, nhưng trong bài toán phối hợp – liên kết giữa Việt Nam – Philippines về vấn đề giải quyết tranh chấp tại Biển Đông, Việt Nam luôn phải đứng trước một tình thế nan giải.

Một mặt, nếu Manila hoà hoãn và tiến hành hợp tác với Bắc Kinh theo con đường song phương, Việt Nam có khả năng bị ép vào thế “chuyện đã rồi”, khi quyền và khu vực khai thác tài nguyên trong vùng tranh chấp đã được hai nước thông qua, dẫn đến nguy cơ trở thành người đến sau “trâu chậm uống nước đục”. Gần đây nhất là vào năm 2004, việc Philippines đồng ý ký kết một thoả thuận với Bắc Kinh để cùng khảo sát địa chấn tại khu vực quần đảo Trường Sa, đã khiến Việt Nam miễn cưỡng chấp nhận tham gia “Thoả thuận ba bên về hợp tác nghiên cứu hải dương một số khu vực của biển Nam Trung Hoa” (JMSU). JMSU kéo dài gần ba năm, sau đó tuy không được Chính phủ Manila gia hạn tiếp, nhưng cũng là một chỉ dấu cho thấy sự không nhất quán trong lập trường liên minh của khối các nước ASEAN.

Mặt khác, trong trường hợp Philippines căng thẳng với Trung Quốc như trong thời điểm hiện nay, Việt Nam cũng sẽ rất khó xử, vì phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn. Ủng hộ Philippines để phản đối Trung Quốc theo tinh thần liên đới và bảo toàn khối thống nhất các nước ASEAN, Việt Nam có khả năng “tự đá thủng lưới nhà”, khi một số quần đảo ở Trường Sa vẫn là chủ đề tranh cãi giữa Hà Nội và Manila. Cách đây không lâu, Philippines tuyên bố khẳng định chủ quyền và tiến hành xây dựng căn cứ trên đảo đảo Pagasa, tiếng Việt gọi là đảo Thị Tứ nằm ở khu vực phía bắc quần đảo Trường Sa, một hành động dường như thúc đẩy tình hình thêm căng thẳng. Hơn nữa, nếu Việt Nam không ủng hộ trong lúc Philippines đang đối trọng song phương với Trung Quốc, thì điều đó sẽ dẫn đến nhiều khả năng phía Philippines cũng sẽ lựa chọn một giải pháp “bàng quan” tương tự, khi Việt Nam gặp vấn đề.

Người Philippines sống tại khu Makati (thủ đô Manila) biểu tình yêu cầu Trung Quốc

rút tàu chiến khỏi bãi cạn Scarborough trên biển Đông. Ảnh: Reuters

Trong bối cảnh lưỡng nan như vậy, lựa chọn chiến lược “pháp lý theo nguyên tắc” và “tiếp cận đa phương” là chìa khoá. Khoan đề cập đến vấn đề chủ quyền pháp lý và lịch sử các đảo, với tinh thần “cái dễ làm trước”, Việt Nam cần xác định lại nguyên tắc về cách hành xử với cả hai đối tác Philippines lẫn Trung Quốc. Hiện nay, các vùng “chồng lấn” giữa vùng đặc quyền kinh tế kéo dài 200 hải lý (EEZ) của các nước ven biển và EEZ của các vùng đảo (nếu được xem là đảo), chính là nguyên nhân dẫn đến việc biến vùng không tranh chấp thành tranh chấp. Trong hồ sơ đệ trình lên uỷ ban Ranh giới thềm lục địa của Liên hiệp quốc (CLSC), Philippines đã không tham gia chung với Việt Nam và Malaysia để cùng chia sẻ quan điểm các đảo – đá ở khu vực Trường Sa không đủ điều kiện “pháp lý đảo” theo điều 121, khoản 3 của Công ước Liên hiệp quốc về luật Biển năm 1982 (UNCLOS), và vì vậy không thể sở hữu EEZ. Quan điểm này của Việt Nam và Malaysia đi ngược lại với phía Bắc Kinh, khi Bắc Kinh chính thức trình bày “đường lưỡi bò” như một khẳng định chính thức về chủ quyền của mình tại Biển Đông.

Thuyết phục cả Philippines lẫn Trung Quốc đến cùng một quan điểm thống nhất là điều Việt Nam cần làm. Ngay cả khi biết rằng nhiều khả năng Trung Quốc không đồng ý, phía Việt Nam cũng nên đưa vấn đề này ra với sự tham gia của các nước có liên quan với nhau. Chèn ép bằng sức mạnh chỉ có thể thành công khi nước yếu thế hơn phải chịu thế “một chọi một”, hoặc đây là cuộc chơi rừng rú với nắm đấm thay vì luật lệ và lý lẽ. Tranh chấp Biển Đông hiện nay không phải là một cuộc chơi như vậy, và chắc chắn chúng ta cũng không được phép để cho nó trở thành một cuộc chơi như vậy.

Nguồn: SGTT.