BÙI CÔNG TỰ: LẠM BÀN CHUYỆN "ĐẠI CỤC"

LẠM BÀN CHUYỆN “ĐẠI CỤC”

Bùi Công Tự

Đọc đầu đề bài viết này thấy có hai chữ “đại cục” chắc các bạn ngỡ rằng tôi lại bàn về mối tình hữu nghị Việt – Trung môi hở răng lạnh? Không đâu, đó chỉ là cách nói vui để dẫn nhập, còn nội dung bài viết này tôi bàn về vấn đề “tái cấu trúc” hay là “cơ cấu lại” nền kinh tế đang mang căn bệnh trầm kha tác động tiêu cực đến tất cả mọi người dân. Vậy thì chuyện đó quá là  “đại cục” ấy chứ !

Các bạn sẽ căn vặn tôi rằng, đại cục này là công việc của các vị cầm lái quốc gia, các vị TW, các nhà nghiên cứu, cố vấn của chính phủ và các ông bà đại gia các cỡ…Chúng ta là nhân dân thì chi là kẻ thừa hành thôi. Vâng, tôi cũng biết như vậy, nhưng kinh tế nước ta nói lịch sự là “thiếu minh bạch”, nói dân dã là “tù mù” thì dân chúng làm gì có thông tin mà bàn với chả bạc. Tuy nhiên xã hội bao giờ cũng tồn tại những kẻ nói leo mà một trong số những kẻ ngứa miệng ấy chính là tôi đây.  Cũng bởi còn có câu “… sất phu hữu trách”.

Những ngày qua thông tin về các chuyến ngoại giao con thoi của các vị lãnh đạo cấp cao nhất đã đem lại cho nhân dân ta ít nhiều niềm tin về một sự ổn định cho khu vực. Cầu mong đừng có căng thẳng, đụng độ để chúng ta dành tâm sức cho đổi mới chính trị, cải tổ nền kinh tế, phát triển văn hóa giáo dục … theo mục tiêu hiện đại hóa đất nước. Hy vọng một ngày không xa, trên đất nước Việt Nam yêu dấu, ai còn đang khổ thì được hết khổ, ai hết khổ rồi thì được sung sướng, quý vị nào đã sung sướng rồi thì sung sướng hơn nữa. Một khi nước ta giàu mạnh như Nhật Bản hay chỉ như là Hàn Quốc thôi (kinh tế xếp thứ 14 thế giới) thì chẳng những không có kẻ nào đe dọa được mà có khi còn đòi lại được quần đảo Hoàng Sa như ý kiến của vị đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng phát biểu trước nghị trường hôm nào. Mong ước lắm thay!

Nhưng, lại phải nhưng rằng, giấc mộng hoàng huy ấy sẽ chỉ là ảo mộng, thậm chí là ác mộng nếu dân tộc ta không tìm ra con đường sáng gia nhập hoàn toàn vào nhân loại tiến bộ, dũng cảm từ bỏ cái lỗi thời, lạc hậu, xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, minh  bạch và tiến bộ.

Trở lại câu chuyện tái cấu trúc nền kinh tế. Theo tôi, từ ngữ “cấu trúc” là kết hợp của hai từ cấu tạo và kiến trúc. “Cấu tạo” chủ yếu là chỉ cái thành phần còn kiến trúc nói lên sự sắp xếp phân bổ các thành phần đó, ở đây là các thành phần của nền kinh tế. Nhiều người dùng từ cơ cấu có lẽ muốn nhấn mạnh sự vận hành của nền kinh tế. Tái cấu trúc hay cơ cấu lại nền kinh tế  là tiến trình quy hoạch lại, bố trí sắp xếp lại, chữa trị các căn bệnh, bồi bổ cho nó khỏe mạnh, chỉ rõ các mối quan hệ, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, hiệu quả.

Trên tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, các nhà nghiên cứu kinh tế hàng đầu của đất nước như TS Lê Đăng Doanh, bà Phạm Chi Lan và nhiều vị học giả uy tín khác từ 3, 4 năm nay đã đọc ra căn bệnh của nền kinh tế Việt Nam và đề xuất yêu cầu cải tổ nền kinh tế.

TS Lê Đăng Doanh nhận định: “Không nghi ngờ gì nữa, tình hình kinh tế - xã hội nước ta đang ở tình trạng xấu nhất kể từ năm 1991 tới nay”. Ông là người luôn nhìn trực diện vấn đề, không né tránh, không ngại nhạy cảm cho nên những vấn đề ông nêu ra đều là sự thật trần trụi. Có lẽ vì thế mà ông từng chịu nhiều phen sóng gió (lời ông bộc bạch). Lần này TS Lê Đăng Doanh kêu gọi “đổi mới lần thứ hai” và ông đề nghị Quốc hội thảo luận, ra nghị quyết về vấn đề này.

Để bài viết “không đi chệch đường lối của Đảng” tôi xin trích dưới đây phát biểu của TBT Nguyễn Phú Trọng kết luận hội nghị lần thứ III BCH TW Đảng (khóa XI) đoạn nói về hiện trạng nền kinh tế và nguyên nhân những yếu kém.

“Cho đến nay, kinh tế - xã hội nước ta vẫn đứng trước nhiều khó khăn, thách thức. Kinh tế vĩ mô chưa thật ổn định; lạm phát vẫn ở mức cao, tiềm ẩn nguy cơ bùng phát; nợ công, đặc biệt là nợ nước ngoài tăng nhanh; dự trữ ngoại hối mỏng, áp lực đối với tỉ giá còn lớn; thị trường tài chính, thị trường bất động sản giảm sút, tiềm ẩn nhiều rủi ro”.

TBT cũng chỉ rõ: “Tình hình nêu trên có nguyên nhân khách quan là do tác động của khủng hoảng tài chính, suy thoái kinh tế toàn cầu; nguyên nhân chủ quan là do những yếu kém của nội tại nền kinh tế với mô hình tăng trưởng và cơ cấu kinh tế lạc hậu, kém hiệu quả, tích tụ kéo dài từ lâu, chậm được khắc phục và do những hạn chế, khuyết điểm trong lãnh đạo, quản lý, điều hành của các cấp, các ngành, đặc biệt là trong điều hành chính sách tiền tệ, tài khoá; quản lý quy hoạch, đầu tư, đất đai, tài nguyên, thị trường bất động sản...”.

Đọc bài phát biểu nói trên của TBT tôi có nhận định là ông đã có những đánh giá chính xác về thực trạng nền kinh tế hiện nay nhưng phần nhận khuyết điểm của lãnh đạo thì còn nhẹ nhàng quá. Nàng Kiều xưa đã chỉ mặt “chính danh thủ phạm tên là Hoạn Thư” còn TBT Nguyễn Phú Trọng thì chưa làm việc ấy, chưa chỉ ra “chính danh thủ phạm”(mặc dù ông rất hay lẩy Kiều).

Cũng tại hội nghị nói trên, BCH TW Đảng chỉ rõ rằng tái cấu trúc nền kinh tế với ba lĩnh vực trọng tâm đột phá là:

+ Tái cấu trúc đầu tư, trọng tâm là đầu tư công.

+ Cơ cấu lại thị trường tài chính, trọng tâm là các ngân hàng thương mại, các tổ chức tài chính.

+ Tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước, trọng tâm là các tập đoàn kinh tế nhà nước, các Tổng cty nhà nước.

Tôi xin đặt câu hỏi: Vậy thì các Tập đoàn kinh tế tư nhân, các Tổng Cty tư nhân cũng rất lớn, cũng có nhiều vấn đề thì có cần cơ cấu lại không ? Nếu cần cơ cấu lại thì Đảng và nhà nước chỉ đạo theo hướng nào? Hiện nay kinh tế tư nhân có tỉ lệ trong GDP lớn hơn kinh tế nhà nước, đóng góp cho ngân sách cũng lớn hơn, sử dụng lao động nhiều hơn.

Theo tôi nếu cứ theo 3 nội dung trọng tâm đột phá nêu trên thì tiến trình cơ cấu lại này có khả năng vẫn là “sửa chữa, chấn chỉnh, khắc phục, hoàn thiện, …” như chúng ta vẫn đã làm từ trước đến nay. Và nếu như vậy thì nhiều khả năng là không thành công rực rỡ, có nguy cơ “đánh bùn sang ao”?

Tiến trình tái cấu trúc nền kinh tế chỉ có thể thành công nếu coi đó là một cuộc cách mạng hay nói như TS Lê Đăng Doanh là “cuộc đổi mới lần thứ 2”. Tôi nói là một cuộc cách mạng vì tôi cho rằng phải cải tổ toàn diện (chính trị, kinh tế, văn hóa …), sáng tạo, triệt để không ngại đau đớn, huy động được tổng lực của dân tộc. Tiến trình này sẽ gặp những trở ngại rất lớn từ các nhóm lợi ích cũng đồng thời là những nhóm quyền lực, họ không chịu để mất những món lợi chia chác khổng lồ từ các dự án, các tập đoàn kinh tế sân sau.

Việc tái cấu trúc tập đoàn Vinashin với một ban chỉ đạo đầy quyền lực diễn ra đã hơn 15 tháng qua mà chưa thấy tín hiệu khả quan. Theo bà Phạm Chi Lan thì còn có hai Vinashin nữa nhưng hai Vinashin này liên quan mật thiết đến đời sống xã hội nên được nhà nước bảo vệ khỏi sự đổ bể.

Về phía Đảng và nhà nước, tại thời điểm này, ngoài những nội dung đưa ra từ hội nghị TW3 và một vài hội thảo chưa thấy có những văn bản chi tiết ban hành cũng như chưa có kế hoạch cơ cấu lại cụ thể ra sao?

Chắc chắn còn nhiều lúng túng? Đầu tiên là về lý luận. Ví dụ nghị quyết Đảng nói rằng kinh tế nhà nước là chủ đạo trong khi đóng góp không bằng kinh tế dân doanh. Bà Phạm Chi Lan cho rằng theo kinh tế thị trường thì phải công bằng giữa các thành phần kinh tế. Nguyên Phó Thủ tướng Trần Phương thì nói đại ý “tôi cũng chẳng hiểu định hướng XHCN là gì? Đồng chí nào giỏi thì giải thích cho tôi đi”. Ông Nguyễn Đức Kiên (đầu bạc) ủy viên thường trực Ủy ban kinh tế của Quốc hội thì bảo rằng phải tìm ra “một chủ thuyết riêng cho Việt Nam” tôi cho đó là một câu hài hước. Còn có vấn đề là sự lãnh đạo của Đảng, có ý kiến nói rằng Đảng đã lấn át dân quyền và pháp quyền. Vấn đề tiếp theo là nguồn nhân lực, liệu trong guồng máy chính trị hiện nay có đủ người có đủ tư cách và năng lực để đảm nhiệm những trọng trách khi cơ cấu lại? Đặc biệt bộ máy nhà nước hiện nay rất cồng kềnh và kém hiệu quả. Nhiều bộ luật cần sửa chữa, bổ sung như luật ngân sách, luật đầu tư công, luật mua sắm công (đề xuất của TS Lê Đăng Doanh). Vai trò giám sát của Quốc hội và các tổ chức nhân dân như thế nào để bảo đảm nền kinh tế công khai minh bạch?

Không có mô hình nào để Việt Nam bắt chước cả. Tiến trình tái cấu trúc nền kinh tế nên bắt đầu từ nhân sự. Cái gì khó thì giải quyết dần dần, cái gì dễ thì nên làm ngay. Ví dụ những cái vớ vẩn như “hội chứng lễ hội, kỷ niệm”, “hội chứng huân chương”, “hội chứng giải thưởng”, “hội chứng TS”, … thì tôi mong rằng bớt ngay đi cho. Xây thêm trường học, bệnh viện nhất là ở những nơi đang quá tải là việc cần làm ngay. Đồng thời đầu tư nhiều hơn cho nông nghiệp để bảo đảm an ninh lương thực, xóa đói giảm nghèo và ổn định xã hội.

Tôi cũng mong sớm đoạn tuyệt với kiểu tư duy đấu thầu giá rẻ, tư duy vay được thì cứ vay sau này con cháu tài giỏi sẽ trả, tư duy đi đâu cũng nhờ giúp đỡ …

Cuối cùng người Việt ta đã dám cả gan cắt nhiều cái vòi, kể cả cái đau đớn nhất nhưng liệu có dám cắt được những cái vòi bạch tuộc đang hút máu nền kinh tế quốc dân ?

TPHCM, 18/10/2011.

*Bài viết do tác giả gửi riêng NXD-Blog. Xin chân thành cảm ơn tác giả!