"HẢI QUAN" ĐÃ ĐẾN GẶP TÔI VÀ HỎI CHUYỆN

Nguyễn Xuân Diện trả lời PV báo Hải Quan. Ảnh: Báo Hải Quan

PV: Thưa TS, trên phương diện vừa là một nhà nghiên cứu, lại công tác ở vị trí gắn bó  mật thiết với báo chí, truyền thông là mảng thông tin- thư viện, TS có đánh giá gì về bước phát triển của đời sống báo chí thời gian qua?

TS NGUYỄN XUÂN DIỆN: Báo chí- truyền thông Việt Nam nay đã có sự phát triển vượt bậc so với trước đây. Điều này không chỉ khẳng định ở chỗ nước ta có đến hơn 1.000 ấn phẩm của các cơ quan báo chí mà ở sự đa dạng. Hơn nữa số người dùng internet hiện nay hơn 20 triệu cũng cho thấy truyền thông nay đã cập nhật được nhiều vấn đề đời sống và tiếp cận được đến bạn đọc một cách rất phong phú. Internet phát triển nhanh khiến truyền thông năng động, nhanh nhạy hơn, tin tức được lan truyền mạnh mẽ hơn. Nay thông tin như một dòng thác lan truyền đến mọi người- điều mà ít năm cách đây chưa phải đã có.

Tuy nhiên, cũng có phần đáng suy nghĩ là chủ yếu internet phổ biến ở đô thị, còn nông thôn thì việc này còn rất hạn chế, ngay cả xã bưu điện văn hóa thì chỉ có vài ba người truy cập internet, trong khi cửa hàng internet ở nông thôn phần lớn là dùng chơi game của nhóm thanh thiếu niên.

PV: Sự phát triển của công nghệ gắn liền với những loại hình báo chí- truyền thông hiện đại, chắc hẳn đang đặt ra những vấn đề cho báo chí hiện nay?

TS NGUYỄN XUÂN DIỆN: Chính vì internet phát triển nhanh nên vấn đề cho thấy báo chí- nhất là báo chí nhà nước cần cập nhật hơn và cạnh tranh hơn. Nó cũng đặt ra cho việc định hướng dư luận phải thật nhanh và khẩn trương. Vì có sự kiện đang xảy ra trong nước đã được đưa lên internet như các blog, mạng xã hội một cách nhanh chóng, gần như là đồng thời với sự kiện, thì báo chí chính thức có phần chậm chạp hơn khiến người dân không hiểu rõ thậm chí là hoang mang. Ví dụ sự kiện cháy kho pháo hoa ở Mỹ Đình hôm mùng 6 tháng 10 năm ngoái, việc xảy ra từ trưa mà tận chiều tối mới có cuộc họp báo và báo chí mới được đưa tin (có vài báo điện tử đã đưa lên trong 15 phút thì được yêu cầu gỡ bỏ). Trong buổi chiều hôm đó, nhiều người sẽ không hiểu vấn đề ra làm sao nên sẽ có nhưng suy đoán khác nhau. Trong khi đó, hình ảnh và thông tin về vụ việc này đã được đưa liên tục, liên tục lên internet. Đây là một thực tế cho thấy báo chí của các cơ quan nhà nước phải thật nhanh nhạy, bản lĩnh.

Cơ quan quản lý báo chí và chính các cơ quan báo chí phải bám từng giờ từng phút, chứ không chỉ trông chờ ở một cơ quan báo chí được (ý tôi nói cái “siêu” tòa soạn TTX Việt Nam). Sự chủ động của các tờ báo, nhất là báo điện tử là rất quan trọng. Công tác quản lý báo chí, truyền thông cần được phân cấp nhiều hơn nữa cho các tổng biên tạp để họ chủ động trong việc xử lý thông tin và đưa đến cho người đọc.

PV: TS thấy sự thay đổi nào trong công tác quản lý báo chí thời gian qua trước sự biến chuyển nhanh chóng của đời sống báo chí?

TS NGUYỄN XUÂN DIỆN: Về quản lý, tôi chưa thấy sự thay đổi nào, cách quản lý vẫn chậm chạp, lạc hậu so với thực tiễn.

PV: Báo chí- truyền thông hiện đại được nhiều người nhận định rằng, nó đang đóng góp rất tích cực vào việc xây dựng xã hội dân sự. Còn suy nghĩ của TS?

TS NGUYỄN XUÂN DIỆN: Internet thay đổi nhanh chóng là điều kiện tốt để xây dựng và tiến tới một xã hội dân sự hoàn thiện. Tuy nhiên, cơ quan quản lý nhà nước chưa đưa ra được định hướng cho vấn đề này. Người dân luôn sợ một điều gì đó. Điều này ảnh hưởng đến việc thực hiện trách nhiệm của người dân trước vấn đề của xã hội. Báo chí hiện đại cần phải là một động lực, để tác động xây dựng xã hội dân sự ở Việt Nam.

Tôi không tán thành việc chia báo ra lề trái, lề phải. Thế nào lề trái, lề phải? Lề trái là sai trái, là vi phạm à? Trong khi đó đã có thông tư quy định người dân phải có trách nhiệm trước thông tin của mình đưa ra. Thực sự cơ quan truyền thông nhà nước đã buộc phải quan tâm đến mạng xã hội và chịu sự tác động của mạng xã hội. Ví dụ câu chuyện phim “Lý Công Uẩn - Đường tới thành Thăng Long” (tháng 9 năm 2010 và tháng 6 năm 2011) cho thấy rõ điều đó.

Nếu có chuyện quan niệm lề trái, lề phải thì lề phải phải luôn đi đầu trong công tác thông tin trên khía cạnh tốc độ và tính định hướng. Nếu không các mạng xã hội áp đảo và sẽ kéo hết bạn đọc của báo chí chính thống. Thực sự là đang có xu hướng bạn đọc đến các thông tin trên mạng internet nhiều hơn mua báo giấy. Ngay cơ quan tôi trước đây đặt rất nhiều báo giấy nay thì rất ít. Tuy nhiên, ở nông thôn thì thường cả làng chỉ thường có hai tờ báo Nhân Dân và của Đảng bộ địa phương cấp phát cho cán bộ thôn (tất nhiên còn có đài tiếng nói và truyền hình nữa). Như vậy để góp phần thúc đẩy, nâng cao đời sống tinh thần xã hội thì cả kênh báo giấy và báo mạng điện tử phải được phát hành rộng rãi hơn nữa ở khu vực nông thôn.

Báo giấy nói chung là đang giảm dần lượng phát hành bởi báo điện tử và mạng internet đang phát triển nhanh. Do vậy, hiện nay các tòa soạn đã có trang điện tử (như một tờ báo điện tử) song hành cùng tờ báo giấy để đáp ứng nhu cầu của bạn đọc.  

PV: Nhờ sự xuất hiện của công nghệ hiện đại, bên cạnh báo chí chính thống - của cơ quan nhà nước thì hiện các kênh thông tin như blog, mạng xã hội - phát triển rất mạnh mẽ. Có ý kiến cho rằng, kênh thông tin không chính thống này thiếu sự tin tưởng?

TS NGUYỄN XUÂN DIỆN: Tôi cho rằng đó là suy nghĩ sai lầm. Bởi họ là một blogger người thật, việc thật có tên tuổi, có cơ quan công tác và họ chịu trách nhiệm trước pháp luật về thông tin mà họ đưa ra. Thực sự báo chí đã lấy thông tin từ blog rất nhiều. Ví dụ, bài phỏng vấn trực tuyến của tôi với Nhà sử học Lê Văn Lan về phim “Lý Công Uẩn - Đường tới thành Thăng Long” vừa rồi đã được hai tờ xin phép lấy lại và xuất bản cả ở báo giấy, cả báo điện tử. Do đó, không nên có suy nghĩ báo chí chính thống không được lấy thông tin từ blog. Bởi như vậy, báo chí chính thống đã chối bỏ một nguồn thông tin vô cùng phong phú từ nhân dân và từ chối sự phát triển của công nghệ hiện đại. Vấn đề là nhiệm vụ của nhà báo là phải kiểm tra nguồn thông tin khi sử dụng, chỉ sử dụng những thông tin chính xác từ các blogger đáng tin tưởng.

PV: Công nghệ hiện đại đang làm bùng nổ thông tin, kênh thông tin không chính thống đang là một thách thức đối với báo chí hiện nay?

TS NGUYỄN XUÂN DIỆN: Nếu kênh thông tin không chính thống có thông tin không đúng thì ngay lập tức báo chí chính thống phải phản bác và định hướng. Việc phản bác phải có tình, có lý. Báo chí chính thống không làm việc đó là tự từ bỏ vai trò, chức năng của mình. Cá biệt, có một số tờ có sự phản bác lại nhưng lại thành ra làm trò cười cho thiên hạ. Một số bài đưa ra nhưng không lập luận chặt chẽ, khách quan trong vấn đề chống diễn biến hòa bình. Nếu coi nhân dân là một túi khôn thì mạng xã hội cũng là một túi khôn nếu biết gạn lọc một cách thông minh.

Báo chí chính thống đã mang âm hưởng ca ngợi làm chủ đạo, đã sử dụng viết hết những cái màu hồng, tốt đẹp thì các blog, mạng xã hội bù đắp bằng những thông tin mang tính phản biện, những cái phê phán. Vì thế, các blog bị nhìn bằng một cặp kính đen. Blog đem lại sự cân bằng với báo chính thống. Đương nhiên báo chính thống cũng có tính phản biện nhưng chưa nhiều, chưa đáp ứng được lòng mong đợi của nhân dân.

Blog đang diễn đạt một cách phong phú những diễn biến của cuộc sống, những cảm xúc của người ta từ em bé đánh giày, người bán rong, những cuộc đời nghèo khổ, cũng như những vui buồn rất đời thường khác. Ở đó có rất nhiều những hoạt động sống đời thường, những rung động và góc cạnh của tâm tư mỗi con người. Tôi thấy báo chính thống nay đề cập quá nhiều đến người mẫu, người giàu, đại gia, clip sex... mà những cái đó khiến ảnh hưởng rất lớn đến văn hóa truyền thống tốt đẹp của chúng ta. Tôi cảm giác rằng báo chí hiện phục vụ nhu cầu giải trí mà không có tính chất định hướng. Nhiều người không gửi bài cho báo chí nhà nước nữa, vì các cơ quan báo chí nhận bài của một người thì qua không biết qua bao nhiêu khâu mà nếu là một người dân thì khó mà theo dõi được bài sử dụng ra sao, có đăng không... Còn blog thì khác hẳn họ có thể đưa lên mạng luôn, tương tác luôn với tất cả bạn đọc thường xuyên.

Những định hướng của cơ quan quản lý hiện nay nặng tính giáo điều nhưng mà chưa đáp ứng được những mong muốn của nhân dân. Ví dụ việc chúng tôi đi biểu tình việc gì phải gọi là tụ tập đông người. Thời buổi này không thể giấu giếm được, nếu giấu thì cắt hết internet thôi, mà cắt thì nền kinh tế- xã hội bị đảo lộn. Do đó cần chấp nhận nó mà quản lý thật tốt, rõ ràng, chặt chẽ. Giới blogger, người tham gia mạng xã hội nhiều người rất thạo tin, giỏi công nghệ do đó quản lý được vấn đề này cần phải có cái đầu cao hơn, giỏi hơn.

Còn cơ quan quản lý báo chí nên để các tổng biên tập có quyền hơn nữa trong việc chủ động đưa thông tin và để họ chịu trách nhiệm trước thông tin đó. Phải phân quyền và tạo điều kiện tốt nhất để các tờ báo đưa tin kịp thời, nhanh nhất, đầy đủ nhất.

Tóm lại: Trước sự phát triển như vũ bão của thông tin như hiện nay, những người quản lý báo chí- lãnh đạo các tờ báo phải có bản lĩnh và trí tuệ hơn bao giờ hết. Muốn quản lý tốt và tránh những tác động tiêu cực từ các kênh thông tin không chính thống thì các tờ báo phải thông tin nhanh như mạng xã hội. Do đó, giao quyền chủ động hơn nữa cho các tổng biên tập, cần kết hợp các kênh thông tin để báo chí phản ánh thông tin hiệu quả nhất. Đó cũng là điều quan trọng để xây dựng và phát triển một xã hội dân sự tiến bộ.

Văn Bắc thực hiện

*Ghi chú: Một phần bài PV này đã đăng trên báo Hải Quan số ra hôm nay.

Chùm ảnh của buổi phỏng vấn của Báo Hải Quan: