Nguyễn Xuân Diện: ĐẦU NĂM THĂM KINH BẮC

ĐẦU XUÂN THĂM KINH BẮC

Nguyễn Xuân Diện
14.3.2021

Đã lâu không thăm Kinh Bắc. Hôm nay lên đường thăm Kinh Bắc. Gọi ngay cho anh Trần Thanh Cảnh hẹn lên và nói là đã ngồi trên xe chuẩn bị xuất phát.

Lên đến nơi thị trấn Hồ, huyện Thuận Thành là vừa giờ trưa. Anh Cảnh dẫn ngay ra quán thịt trâu ngon nhất. Vừa nhậu, vừa nghe anh Cảnh kể chuyện anh bước vào làng văn như thế nào! Nghe chuyện, mình giục anh sớm viết và in một tự truyện kiểu “Đời viết văn của tôi”. 

Thăm mộ Sĩ Nhiếp, Thuận Thành, Bắc Ninh.

Chúng tôi đi thăm Lăng Sĩ Nhiếp – người được tôn vinh là “Nam Giao học tổ”. Khu lăng mộ là cả một gò đất rộng, cây cối xum xuê. Qua một cái cổng cao lớn là một ngôi đền nhỏ thờ Sĩ Nhiếp – còn gọi là Sĩ Vương. Bên cạnh là mộ của ông. Ngôi mộ rất đơn giản, và gò đất mộ này từ trước đều trơ đất vì không loài cỏ nào mọc được. 

Bên cạnh mộ có con cừu bằng đá đang quỳ canh mộ. Dân gian truyền rằng con cừu này vốn ở bên chùa Dâu gần đó, sau trốn sang canh mộ Sĩ Vương nên chùa Dâu hiện chỉ còn 1 con. 

Cừu là loài vật ở xứ lạnh, nhưng ở Kinh Bắc có tượng cừu đá là rất đặc biệt. Hơn nữa, đá tạc hai con cừu này lại là đá sa thạch, loại đá ở Miền Trung trở vào, chỗ vùng đất của vương quốc Chàm ngày xưa. Phải chăng hai con cừu đá này là là các thợ khắc, vốn là tù binh Chàm tạc nên?

Viếng mộ Ôn Như hầu Nguyễn Gia Thiều

Thăm nhà thờ Ôn Như hầu Nguyễn Gia Thiều ở làng Liễu Ngạn, xã Ngũ Thái, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Nhà thờ có cảnh quan khá đẹp, trông ra một hồ nước. Ôn Như hầu Nguyễn Gia Thiều là một võ quan trong phủ Chúa Trịnh, từ 5 tuổi đã sống trong phủ. Ông cũng là một nghệ sĩ cung đình tài hoa, hiểu biết về mỹ thuật và kiến trúc; nhưng ông được biết đến nhiều nhất là một nhà thơ, với tác phẩm rất quen thuộc “Cung oán ngâm khúc”.

Các cụ trong tộc Nguyễn Gia đưa chúng tôi viếng mộ Ôn Như hầu ở ngoài cánh đồng làng. Một ngôi mộ nhỏ bé, khiêm nhường nằm ngay bên cạnh đường.

Thăm mộ gió Kinh Dương Vương

Nghe tiếng đã lâu, chưa biết về vị trí và quy mô của khu lăng mộ Kinh Dương Vương, và đây là lần đầu tiên tôi đến thăm. Theo truyền thuyết, Kinh Dương Vương là bố của Lạc Long Quân, và là ông nội của Hùng Vương (Vua Hùng). 

Mộ nằm ngay sát đê và sông Đuống. Chỗ này phong cảnh rất đẹp. Khu mộ nhìn thẳng sang bên kia phía xa xa là núi và chùa Phật Tích. Bằng mắt thường còn trông thấy bức tượng ADida khổng lồ và tháp đều mới xây trên núi Phật Tích. Sông Đuống trước mặt có phong cảnh rộng rãi, khoáng đạt. Phóng tầm nhìn ra xa về phía hạ lưu là một cảnh thanh bình và êm dịu. Hướng về phía thượng lưu trong hoàng hôn là thấy cả vũ trụ như hấp hối của ngày tận thế. 

Thực ra, đến tận nơi thì thấy mấy ngàn năm trước khó có thể có cái mộ nào ở đây, kể cả là mộ Hán, vì nó nằm ngay bãi sông, trong khi thời Lý hệ thống đê sông Đuống đã chưa lấy gì làm bề thế như về sau này. Cũng chưa có cuộc khai quật khảo cổ học nào ở đây. Và khi tôn tạo khu này hết vài chục tỷ đồng thì cũng chả đào được quan, quách hay hiện vật gì. 

Vì vậy, khu mộ này chỉ có thể coi là truyền thuyết xa xăm mà thôi. Đây là một khu mộ chỉ có trong truyền thuyết, chứ không có dấu vết vật chất, và khó tin nó có dấu vết vật chất. Đây là mộ gió, tương truyền là mộ Kinh Dương Vương. Thế thôi!

Và vì thế, tỉnh Bắc Ninh sửa sang quy mô như hiện nay đã là vừa đủ rồi. Chớ nên khuyếc đại lên đến 500 tỷ mà thiên hạ cười cho. Chớ như Hải Phòng!

Thăm đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh 

Đền này ở xã Đông Cứu, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Đền ở địa thế đẹp, gối đầu lên núi Thiên Thai. Núi Thiên Thai là núi đất, gồm 9 ngọn là núi duy nhất của 3 huyện phía Nam tỉnh Bắc Ninh. 

Đền có quy mô nhỏ, kiến trúc chữ đinh (J), gồm nếp nhà chính và hậu cung. Trong đền có nhiều câu đối và hoành phi. Trong đó có tấm hoành mấy chữ "Lê Trạng nguyên cố trạch" của các quan họ Vũ triều Thành Thái, nhà Nguyễn. Bức hoành xác nhận đây là nơi nền nhà cũ của Trạng nguyên, Thái sư Lê Văn Thịnh. 

Lê Văn Thịnh là một nhân vật đặc biệt trong lịch sử Việt Nam, tài giỏi tột bậc nhưng oan khiên cũng tột cùng. Học thì đỗ đầu kì thi Minh kinh bác sĩ (tương đương kỳ thi Thái học sinh đời Trần, hoặc thi Đình thời Lê - Nguyễn). Làm quan thì đến Thái sư. Danh vọng thì là Thầy dạy của nhà vua. Công lao của ông thì đàm phán với Tàu, đòi được châu Quảng Uyên, tức là đất Cao Bằng. Nhưng oan khiên thì tột cùng: Bị vu cho là hóa hổ để giết vua, bị đày đi lộ Thao Giang và chết trên đường về quê. 

Năm 1992, dưới cổng tam quan kia, dân làng đào được một tượng rồng đá cao hơn 1 m, nặng hàng mấy tấn, tạc một con rồng (hay rắn) có mắt lồi ra, hai tai bị bịt mất một bên, nhe răng cắn vào thân mình rất đau đớn. Bức tượng gây chấn động dư luận lúc bấy giờ, khiến cho mọi người đều kinh ngạc và sợ hãi.

Nhiều câu hỏi đặt ra, và nhiều lý giải cũng đã được đưa ra.

RỒNG hay RẮN:

Các ông Nguyễn Hùng Vỹ, Tống Trung Tín và nhiều người thì gọi là con rắn. Nhưng ông Lê Đình Phụng thì gọi là rồng. Gọi là rắn, chắc vì nó không có mào với cái đầu đồ sộ râu tóc như các con rồng ở đình đền. Nhưng rắn thì tại sao lại có tay chân, chân lại có 5 móng như rồng?

VUA hay LÊ VĂN THỊNH?

Từ con rồng này, có nhiều lý giải: 

1- Đó chính là Lê Văn Thịnh. Ý kiến này cho như vậy vì con rồng/rắn tự cắn vào thân mình để tỏ bày mối hận thiên thu. Thân phận của Ngài cũng là thân phận của người trí thức, kẻ sĩ xưa nay. 

2- Đó là vua đấy. Ý kiến này căn cứ vào đôi tai rồng, một bên thông một bên bị bịt lại, ý nói vua chỉ nghe tung hô một chiều từ các thư ký và trợ lý nịnh thần, để đến nỗi nghe theo bọn đó mà ruồng bỏ người bề tôi tài giỏi và trung trinh. Vua đã ân hận và tự cắn vào thân mình để tỏ sám hối và nhắc nhở các vua muôn đời về sau.

Ý KIẾN KHÁC 

Ý kiến này mới được đưa ra gần đây, tức là các đây ít ngày: Con rắn/hay rồng này cắn vào thân của con kia, trong một cặp đôi rắn/rồng đang "lẹo" nhau giao hoan. Họ có gắng đưa ra các hình điêu khắc rắn / rồng lẹo nhau của điêu khắc Chàm. Nhưng chứng cứ ở Bắc bộ thì lại không có. Có lẽ họ cũng nghĩ rằng con rắn / rồng này tạc bằng đá sa thạch, là loại đá chỉ có ở Nam Trung bộ; và do thợ Chàm tạo tác chăng?