THĂM NHÀ THỜ KẺ SẶT - LÀNG CHÂU KHÊ VÀ LÀNG HOA ĐƯỜNG

Nhà thờ Kẻ Sặt

Cuối tuần, theo lời mời của một người bạn, tôi cùng bạn bè về thăm Kẻ Sặt - một vùng quê nổi tiếng thuộc huyện Bình Giang tỉnh Hải Dương. Nơi đây có Nhà thờ Kẻ Sặt nổi tiếng, rồi có các đặc sản bánh đa và bánh chả Kẻ Sặt nức tiếng xa gần.

Kẻ Sặt là địa danh cổ chỉ một địa phương. Tên địa danh Kẻ Sặt là tên Nôm của làng Trang Liệt. Những địa danh có chữ LIỆT thường có tên Nôm là Sét (Thịnh Liệt - HN), Sặt (Trang Liệt - Từ Sơn, Bắc Ninh; Trang Liệt - Bình Giang, Hải Dương).

Tóm lại, ngày xưa, những vùng đất cổ thường có hai tên:
- Tên cổ thì gọi là Kẻ + tên gọi (ví dụ: Kẻ Noi, Kẻ Chủ, Kẻ Mía, Kẻ Ngác, Kẻ Thày, Kẻ Vẽ....), những tên gọi này thường chỉ là truyền miệng, và có từ rất xa xưa.
- Tên chữ, thường xuất hiện sau, muộn hơn so với tên nôm na, do nhu cầu phải văn bản hóa để quản lý về mặt hành chính.

Bác Ha Le cho biết: Ở miền Nam cũng có địa danh Kẻ Sặt, thuộc vùng Hố Nai, nơi có một ngôi chợ rất sầm uất và nổi tiếng nằm ven quốc lộ 1, gọi là "Chợ Sặt". Đó ban đầu là tên của một làng (đồng thời là giáo xứ) do các giáo dân di cư lập ra, lấy lại tên cũ từ quê hương miền Bắc của họ. Giáo xứ Kẻ Sặt là một trong những giáo xứ đông dân bậc nhất của địa phận Xuân Lộc, hay có thể nói của toàn miền Nam, theo địa giới hành chính hiện này thì thuộc phường Tân Biên, tp. Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai.

Điều này đúng như những lời bà con giáo dân và chức sắc giáo xứ Kẻ Sặt cho tôi biết trong chuyến thăm này.  Bà con cho biết, vào những dịp lễ trọng hàng năm, bà con Kẻ Sặt ở Hố Nai và các tỉnh phía Nam về quê cha đất tổ dự thánh lễ rất đông, xe lớn chở khách nối nhau dài đến cả cây số. 

Giáo xứ Kẻ Sặt hiện có chừng hơn 5000 giáo dân. Nhà thờ Kẻ Sặt nằm trong một khuôn viên 32 ngàn mét vuông. Nhà thờ được xây vào năm 1882 và được sửa chữa vào năm 1922.

Hôm nay Cha xứ đi vắng, có ủy cho các ông Chánh và Phó trương cùng ban hành giáo đón tiếp và hướng dẫn chúng tôi tham quan nhà thờ. 

Trước khi ra về, chúng tôi gửi lời cảm ơn Cha xứ, cảm ơn các vị chức sắc đã đón tiếp ân cần, niềm nở và kính chúc bà con giáo dân Giáo xứ Kẻ Sặt một mùa Giáng sinh vui vẻ, đầm ấm, hạnh phúc và thành tựu trong hồng ân của Thiên chúa. 

 

 

 Nhà thờ Kẻ Sặt có một dàn trống khủng. Đây là một trong những chiếc trống đó, do thợ Đọi Tam làm
.

Làng kim hoàn Châu Khê:

Làng có từ thời Lý. Theo danh sĩ Phạm Đình Hổ thì tên làng có từ thời ấy. Lúc đó có cụ Châu Tam Xương ở, đông con nhiều cháu nên tên làng lúc đầu là Châu Xá (làng của những người họ Châu/Chu). Về sau, tên làng lại bị viết sai thành Trâu Xá. Về sau, cụ Trần Nguyên Đán (ông ngoại của Nguyễn Trãi) có viết một bài văn bia ca ngợi Châu Tam Xương. Vì cụ có công lập làng nên dân làng thờ Châu Tam Xương trong đình làng:

Tượng cụ Châu Tam Xương

Làng còn thờ cụ Lưu Xuân Tín, là tổ nghề kim hoàn. Làng nghề kim Châu Khê ra Thăng Long làm ăn từ rất sớm, lập hẳn một phố để làm nghề, nay là phố Hàng Bạc và rước chân nhang vị tổ nghề ra Thăng Long để tỏ lòng ghi nhớ, đó là đình Kim Ngân. 

Tượng cụ Lưu Xuân Tín, tổ nghề Kim hoàn

 

Châu Khê có khoảng 400 hộ dân, gần một nửa số đó làm nghề kim hoàn.  Người dân Châu Khê có mặt ở Hà Nội (Hàng Bạc, Phúc Tân), Hải Phòng, Nam Định, và các tỉnh phía Nam. Châu Khê có chừng hơn chục người là Nghệ nhân dân gian, trong đó có những người còn khá trẻ.

Đình làng Châu Khê thờ Danh tướng Phạm Sĩ đời Trần. Cụ Phạm Sĩ là thầy của danh tướng Phạm Ngũ Lão ở làng Phủ Ủng, cách Châu Khê một con sông. 

 

 

 

 

 Mộ của cụ Phạm Sĩ - thành hoàng làng Châu Khê

Bốn chữ: Chân Nho vô địch

Làng Châu Khê có nhiều tấm bia đã rất cổ và rất quý nằm rải rác mỗi chỗ một tấm hoặc vài tấm. Đây là hai tấm bia trong khuôn viên một nhà trẻ ở Giáp Nhất của thôn Châu Khê:

Đầu làng có một cái trụ trong đặt đồng hồ quả lắc để dân làng xem giờ. 

Nay vẫn còn, nhưng chưa biết còn tồn tại được bao lâu nữa

Những phiến đá cổ xưa bên những điếm canh trong các xóm

Xin cảm ơn Ông Trưởng thôn Châu Khê và các nghệ nhân trong làng đã đón tiếp

 và hướng dẫn chúng tôi đi tham quan tìm hiểu về cổ tích trong làng.

Làng Hoa Đường (Lương Đường, Lương Ngọc) 

Làng Hoa Đường, còn có các tên là Lương Ngọc, Lương Đường, nay thuộc xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương. Đây là một làng khoa bảng, có truyền thống hiếu học. Đình làng Hoa Đường thờ cụ Vũ Thiệu, đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân khoa Quý Sửu, niên hiệu Hồng Đức thứ 24  (1493). Vũ Thiệu từng làm tới chức Giám sát Ngự sử. 

Làng này, hình như có truyền thống về đức ngay thẳng, chính trực nên có nhiều người làm quan ngự sử trong triều chuyên việc can gián nhà vua khỏi mắc sai lầm (trong đó có thân phụ của Thượng Chi Phạm Quỳnh).

Lương Ngọc là quê hương của Thượng Chi Phạm Quỳnh, chủ bút Nam Phong tạp chí; của Cụ Vũ Đình Hòe, chủ bút Thanh Nghị tạp chí - sau là Bộ trưởng Bộ Tư pháp, Bộ trưởng Bộ Giáo dục; của nhà văn Vũ Bằng (Thương nhớ mười hai, Bốn mươi năm nói láo,...) 

 Cổng làng Hoa Đường (Lương Ngọc)

 Hai cột ngoài, giữa là đôi câu đối:

Tam giáp khoa danh khai ấp lý / Thiên thu tiết nghĩa đối giang sơn

(Đỗ Tam giáp tiến sĩ, mở khoa danh cho làng / Gương tiết nghĩa nghìn thu còn đó với non sông)

 Ao đình của làng Hoa Đường

Theo các cụ kể lại, trước kia trước cửa đình có 100 cây muỗm cổ thụ.

Nay chỉ còn lại 05 cây

 Tấm bia này dựng năm 1718, ghi lại việc xây một cây cầu đá ở con ngòi trước cửa đình

 Tấm bia đá quý quá! To, chữ khắc đẹp, hoa văn rất tinh tế 

 Đây là nơi cách đây mấy trăm nay, đã từng có một cây cầu đá

 Ao đình rộng mênh mông, nếu vớt hết bèo đi, sẽ là một vùng nước mênh mông

 Giếng làng Hoa Đường

Về Hoa Đường lần này, mục đích chính là về thăm mộ cụ thân sinh ra Học giả Phạm Quỳnh, chủ bút báo Nam Phong. 

Phạm Quỳnh có bút danh là Thượng Chi và một bút danh khác là Hoa Đường - tên làng ông. Khi ông vào Huế làm quan, biệt thư của Thượng thư Phạm Quỳnh được gọi là biệt thự Hoa Đường. Tác phẩm của ông thì ông đặt là Hoa Đường tùy bút.  Xem thế đủ biết ông thương nhớ quê nhà đến thế nào!

 Trên đường đi ra thăm mộ cụ

 Mộ của thân sinh cụ Phạm Quỳnh nằm giữa khu nghĩa trang của làng xóm

 Ngôi mộ mới được tôn tạo lại. Thiết kế đẹp, chắc chắn, hài hòa với xung quanh nhưng vẫn đường bệ và có nhiều nét phảng phất kiến trúc Huế

 Bia mộ do chính Phạm Quỳnh viết về cha, văn bia khắc năm Bảo Đại 14 (1938).

Văn bia khắc chữ lệ mặt trước có niên đại, tên và chức vụ của người quá cố

Mặt sau là bài văn Phạm QUỳnh viết về cha.

Mặt trước: 

Bảo Đại Thập tứ niên Kỷ Mão Xuân cát nhật

Hiển khảo cáo tặng Trung Phụng đại phu Đô sát viện Hữu phó Đô ngự sử 

thụy Trang Khải Tâm Trai Phạm hầu chi mộ

Nam - Quỳnh bái lập

   

Xin cảm ơn Ông Trưởng thôn Hoa Đường và các vị trong Ban Khánh tiết của thôn đã đón tiếp và hướng dẫn chúng tôi tham quan Danh hương Hoa Đường. 

Và trân trọng cảm ơn thầy giáo Cảnh và gia đình đã đón tiếp chúng tôi thân tình và chu đáo!
Thứ Bảy, ngày 1 tháng 12 năm 2012
_____________________________________________________________________