HỒ GƯƠM - NƠI GHI DẤU MỘT CA NỮ TÀI DANH VÀ NHÂN HẬU

Người ca nữ tài danh trong phủ chúa 
Nguyễn Xuân Diện sưu tầm

Trên phố Hàng Trống phía gần trụ sử báo Nhân Dân, ở số 82 có một ngôi đền nhỏ bé, quanh năm thơm ngát hương hoa. Đó là đền Đông Hương, hay còn gọi là đền Hàng Trống. Ngôi đền này liên quan đến một ca nữ thanh sắc vẹn toàn lừng danh trong phủ chúa dưới thời Lê - Trịnh.

Đó là nàng Nguyễn Thị Huệ, người ở thôn Cựu Lâu bên hồ Lục Thuỷ (hồ Hoàn Kiếm ngày nay). Cha của nàng là một nhà nho lỡ vận, sống bằng nghề bốc thuốc chữa bệnh cứu người; mẹ nàng là một ca nương của giáo phường Cựu Lâu. Năm 21 tuổi, trong một đêm hát ở phủ chúa nàng đã lọt vào mắt xanh của An Đô vương Trịnh Cương rồi được nhà chúa vời vào cung. Nàng rất được nhà chúa yêu vì, và ban cho nàng danh hiệu Ngọc Kiều phu nhân. Vào một năm nọ, Kinh thành Thăng Long bị một trận dịch lớn, theo phương thuốc của cha truyền lại, nàng đã tự bỏ tiền cân thuốc và cứu được rất nhiều người.

Về già nàng xuống tóc đi tu ngay trong chùa làng Cựu Lâu, sống cuộc sống yên tĩnh như vậy cho đến khi qua đời, thọ 71 tuổi. Dân trong vùng đã xây một ngôi đền thờ nàng ở phố Hàng Trống, trên mảnh đất có ngôi nhà mà chúa Trịnh Cương xây tặng mẹ nàng khi bà còn sống. Nay đền toạ lạc ở số 82 phố Hàng Trống.

Tục ở phố Hàng Trống từ xưa đến nay không riêng ở đền mà ngay các tư gia có việc vui mừng cũng không tìm ả đào về hát. Vì một năm, nhân ngày tiệc, dân phố tìm ả đào về hát thờ, một cô đương hát tự nhiên ngã lăn ra, miệng sùi bọt mép mê man bất tỉnh. Dân làng sợ hãi kêu khấn. Nữ thần ứng vào bà đồng già bảo rằng: “Các ngươi đem ả đào về đây hát là làm điều vô lễ với ta, nếu lần sau còn như thế nữa ta sẽ vật chết ngay”. Một lúc người ả đào dần dần tỉnh lại, khoẻ mạnh như thường. Từ đấy dân phố Hàng Trống không ai dám tìm ả đào về hát ở đền hoặc ở nhà nữa.

Nàng là Huệ - tên một loài hoa đẹp, trắng tinh khôi, thơm ngan ngát và thanh tịnh. Để tỏ lòng thành kính trước người ca nữ tài danh, nhân hậu và hào hiệp, những người đến lễ đền Hàng Trống từ xưa đều không mang hoa huệ vào đền, dù là để dâng lên nàng với tất cả sự thành tâm nhất.