NGHĨ VỀ THƯ MỜI CỦA HỮU THỈNH VÀ TRẢ LỜI CỦA PHAN NHẬT NAM

Ảnh: Nhà thơ Hữu Thỉnh và Nhà văn Phan Nhật Nam.
.

Nguyễn Trọng Tạo
26-09-2017

NGHĨ VỀ LÁ THƯ CỦA NHÀ THƠ HỮU THỈNH 

VÀ THƯ TRẢ LỜI CỦA NHÀ VĂN PHAN NHẬT NAM

Câu chuyện này đang gây sự chú ý của giới văn chương cả trong nước và hải ngoại. Lá thư của nhà thơ Hữu Thỉnh với tư cách là Chủ tịch hội Nhà Văn VN mời nhà văn Phan Nhật Nam về nước giao lưu với các nhà văn nhân dịp tổ chức "Cuộc gặp mặt Mùa Thu Hà Nội cùng những giá trị bền vững của tâm hồn Việt... trong khuôn khổ một cuộc gặp mặt của Hội Nhà văn Việt Nam với các nhà văn Việt Nam đang sống và làm việc tại nước ngoài"; và lá thư từ chối lời mời này của nhà văn Phan Nhật Nam.

Theo tôi nghĩ, Hữu Thỉnh (1942) và Phan Nhật Nam (1943) là hai nhà văn lính cùng thời, cùng thế hệ ở 2 trận tuyến đối lập trong chiến tranh. Trong cuộc chiến, tất nhiên là hai bên mang 2 ý thức hệ khác nhau, 2 lý tưởng khác nhau. Và cuộc chiến đẫm máu đã xảy ra. Văn chương cũng vậy, cả 2 văn tài đều viết theo lý tưởng của mình. Và cả 2 người đều nổi tiếng. Chiến tranh kết thúc, cả 2 văn tài này cũng có những số phận khác nhau. Hữu Thỉnh được đi học tiếp và trở thành người lãnh đạo hội Nhà văn VN. Phan Nhật Nam bị cầm tù 9 năm rồi sang Mỹ theo diện HO, thành công dân Mỹ và vẫn tiếp tục viết văn. Mỗi người đều đeo đuổi sự nghiệp văn chương của mình.

Cái đau nhất là sau thống nhất đất nước, dân tộc chưa hòa giải được để lòng người Việt trên khắp thế giới này "qui về một mối". Lỗi ở đâu, lỗi ở ai, sau hơn 4 thập niên, các nhà văn đều biết. Và dù hận thù có kinh hoàng đến đâu từ cả 2 phía, thì điều lớn hơn là đều mong cho "nước nhà thống nhất lòng người".

Tôi cho rằng, hệ thống chính trị/thể chế đã quá lạc hậu với thời cuộc và lương tâm dân tộc sau thống nhất, nhưng việc đó không chỉ do hệ thống, mà chính lòng tự ái hay tự trọng quá lớn của bên thắng bên thua sau cuộc chiến đã làm lóa mắt tất cả. Và hận thù lúc này hay lúc khác vẫn chưa lu mờ trong khi các ý thức hệ vẫn còn tồn tại.

Tôi nghĩ, các tài năng văn chương lớn bao giờ cũng vượt qua tất cả những điều đó, để mang tới cho dân tộc Việt Nam những tác phẩm được người Việt và cả thế giới yêu thích - đó là tinh thần nhân văn cao cả.

Chỉ có những nhà văn không cố chấp mới nắm tay nhau đi tới bến bờ mới của tương lai.

Một lời mời là thiện chí. Một lời từ chối cũng không thiếu thiện chí. Nhưng nếu tất cả các nhà văn 2 phía (quá khứ) đều không mời nhau, không bắt tay nhau, thì đó là sự kéo lùi tương lai về hiện tại, thậm chí về quá khứ.

Đã có 11 phi công Mỹ ném bom Việt Nam đã tới Việt Nam gặp gỡ giao lưu đầy thiện chí; và ngược lại, 11 phi công VN đã tới Mỹ trong sự chào mừng hoan hỉ. Họ nói, ngày xưa tìm cách tấn công nhau trên bầu trời, còn giờ đây là những cái bắt tay thân thiện và khâm phục.

Chả lẽ các nhà văn lại từ chối nhìn mặt nhau. Thật xấu hổ với những "giặc lái" đã trở thành bè bạn.

Ngày xưa, chúng ta đã xẻ chiến hào trên chiến trường, trong văn học, giờ đây lại đào thêm hố sâu ngăn cách giữa các nhà văn, thì còn là nhà văn nữa hay không?

Vì thế, tôi không thích lá thư của nhà văn Phan Nhật Nam, dù anh đòi hỏi nhiều điều mà theo tôi, tất cả các nhà văn chúng ta cần phải làm chứ không chỉ hệ thống chính trị/thể chế hiện thời. Vì điều đó không chỉ anh Nam biết và muốn. Chúng tôi cũng vậy thôi, thậm chí đã nghĩ từ rất lâu và đã viết. Nhưng anh là nhà văn thì anh cũng nên coi những nhà văn khác đều có sứ mệnh như mình. Sứ mệnh này đâu phải chỉ riêng anh.

Và tôi biết nhiều nhà văn nổi tiếng hải Ngoại cũng có thể nghĩ như anh, nhưng họ đã vượt qua cái lằn ranh suy nghĩ ấy. Họ sẽ về gặp mặt với các nhà văn trong nước để tận hưởng những ý nguyện của nhau: Văn chương vì con người, vì dân tộc và vì thế giới.

Tôi tôn trọng ý kiến anh Nam, nhưng tôi không nhất trí với anh. Tôi chỉ nhất trí một điều, anh về hay không về, đó là quyền của riêng anh.

Và lời mới của Hữu Thỉnh, theo tôi vẫn là một lời mời có ý nghĩa sâu xa và đáng tôn trọng trong thời điểm lịch sử này.

Nhớ cách đây 2 năm, trong lễ đón Xuân của Hội Nhà Văn VN, tôi có phát biểu, nên có một/nhiều cuộc gặp gỡ giữa các nhà văn trong nước và hải ngoại, đặc biệt là các nhà văn trước đây từng là "đối phương" của nhau, và tôi đã đọc hai câu thơ cười ra nước mắt của nhà thơ Anh Ngọc (một người lính Bắc Việt tham chiến Quảng Trị):

"Ta già, địch cũng già rồi
Dắt nhau đến trước ông Trời phân bua
Trời cười đã biết hay chưa
Thắng thua thì cũng đều thua ông Trời".

P/S Đọc đầy đủ bài thơ của Anh Ngọc:
https://nhathonguyentrongtao.wordpress.com/…/ta-gia-dich-c…/

- Đọc Thư Hữu Thỉnh và Thư Phan Nhật Nam ở đây:
https://hoingovanchuong.wordpress.com/…/nghi-ve-la-thu-cua…/

---------------------

Bình luận:

JB Nguyễn Hữu Vinh Lời từ chối của nhà văn Phan Nhật Nam cũng không phải không có lý do. Khi mà nên văn chương cho đến hiện tại vẫn chưa hẳn là văn chương mà chỉ là nền văn chương minh họa, là công cụ để chỉ được tô vẽ cho một chế độ bất nhân, đi ngược lại lợi ích của đất nước, dân tộc thì việc hòa giải hay hòa hợp, bắt tay... với những ý nghĩ ngược lại là điều không thực chất. 

Chỉ có thể thực hiện điều đó khi cả hai bên đều có chung mục đích phục vụ người dân. Còn khi một bên nhất định vinh thân phì gia kiếm ăn bằng phục vụ phe nhóm cai trị thì không thể có chuyện họ ngồi chung bàn.

Với cái hội nhà văn của Hữu Thỉnh, khi mà chính ông ta đang lo cái xe, lo xin cái nhà, ... chứ không nghĩ là làm cách nào để nói lên tiếng lòng của người dân và nguyện vọng của họ, không cần biết đến lãnh thổ, đất nước đang dưới gót chân của bọn xâm lăng, họ chỉ như đàn rắn chờ nghe tiếng sáo mới được ngóc đầu lên múa. . Thậm chí đi ngược lại những nguyện vọng của người dân, thì việc từ chối ngồi chung bàn là lẽ đương nhiên không cần bàn cãi.

Thế đấy anh Nguyễn Trọng Tạo ạ.

Mai Nam Thắng Xin phép nhà thơ Nguyễn trọng Tạo cho tôi được chia sẻ bài viết này. Tôi nghĩ, các đồng chí lãnh đạo Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ VH-TT-DL, Bộ TT-TT cũng rất nên đọc stt này!

Lê Quang Vinh Tôi bái phục Nguyễn Trong Tạo không chỉ tài năng mà nhân cách, tầm nhìn cùng trái tim "xóa bỏ hận thù thứ thiệt" trong anh. Bài viết có tình, có lý - hoàn toàn "Phi chính trị", đó mới là "Chính trị" văn minh, khoa học của thời đại (nói phải, củ cải cũn...Xem thêm

Nguyễn Quang Thắng QuangThangmusic Stt ý nghĩa quá! Sao lại có các nhà văn lớn không vượt qua tất cả những điều tầm thường để vì mục tiêu lớn hơn: "Văn chương vì con người, vì dân tộc và vì thế giới"?

Bang Tam Có lớn thật không nhỉ?

Trần Hào Trần Hào NTT không đi tù phi lý như PNN nên không hiểu ông taDixie Nguyen Cám ơn anh đã nói ... Khi đọc thư từ chối của Phan Nhật Nam, tôi đã có suy nghĩ như thế; và rất buồn vì không biết đến bao giờ người Việt ở "cả 2 phía" mới bỏ lại phía sau những thù hằn của quá khứ để cùng nhau vì dân tộc Việt trong hiện tại và tương lại😒

Thợ Điện Ông ấy muốn về, về rất đông với tư cách quân nhân chứ không văn nhân.
Tôi nghĩ cả hai ông đều lẩm cẩm như nhau...

Cuc Bui Em nghĩ Phan Nhật Nam từ chối cũng có cái li của ông ấy anh ạ.
Quan điểm và lập trường chính trị đối kháng thì khó mà bắt tay nhau. Hơn nữa VNCH lại là phe bại trận. Họ có cái hận khó phai.

Phan Quốc Việt Nhà văn chưa đủ nhân văn có thể gọi là lớn không ạ!?

Phuong Ha Hoang Theo tôi ông Phan Nhật Nam đang hành xử đúng. Lúc này không nên đồng lõa với cái xấu đang ngự trị ở VN

Thanh Binh Cao Bài viết khách quan và hay. Nghệ thuật vị nhan sinh

Nguyễn Hữu Tài Hữu Thỉnh là nhà thơ có nhiều tác phẩm lớn, là người lãnh đạo hội nhà văn VN lâu năm: bền bỉ, dẻo dai khỏe mạnh và điêu luyện nhưng mình không nể phục. Bác Nguyễn Trọng Tạo rất khách quan nhưng mình vẫn không nghĩ tốt hơn về ông Hữu Thỉnh được...

Mạc Khoa Tác phẩm lớn nhất của HT là lá thư này thưa Bác Tạo !

Trần Quang Khánh Những người cùng chung một ngôn ngữ mà nói với nhau không thể hiểu nhau , đó chính là bi kịch .

Kenny Vu Nếu bác Nguyễn Trọng Tạo mời có lẽ bác ấy lại về

Thi Vinh Hoang Mọi sự không vui vẻ xuề huề "trời cười đã biết hay chưa..."Phan Ngoc Minh Em nghĩ bác HT đã viết thư rất khéo, rất khiêm tốn. Tuy nhiên, bác PNN không về cũng thông cảm dc. Chúng ta k ở trong hoàn cảnh của PNN, nên có lẽ k hiểu hết nỗi đau, nỗi hận thù của phía VNCH. Những gì diễn ra sau cuộc chiển tranh chưa đủ sức thuyết phục họ. Sự mất lòng tin của nhân dân cả 2 phía là rất rõ ràng với Bên thắng cuộc.
Em ủng hộ ông PNN, anh Nguyễn Trọng Tạo. Hoà giải trong nước còn chưa tốt thì mong chi hoà giải xa xôi.

 
Lê Anh Hoài Tôi thì nghĩ PNN không về vì ông ấy thấy sự giả dối. Nói dân tộc và văn nghệ thì dễ nhưng ô HT là đại diện thì đúng ư?

Hoang Hung Bạn Tạo ơi, "vui vẻ đề huề" (ý người đẹp quê xứ Nghệ, quốc tịch Ukraina, sống ở Mỹ - đại hòa hợp!) hay xuề xòa cũng tốt, nhưng sợ ko thật lòng với các nhà văn, nhà báo, nhũng người nghĩ rất sâu rất xa. Tôi tin, nhà nước khôn ngoan hơn nếu lẳng lặng để cho 1 nhóm nhà văn chẳng nhân danh hội hè gì, như NTTao, Ng Duy, Ng Bình Phương, Lê M Khuê... (chỉ kể những người ko có gì khiến nhà nước lo hay ngại) đứng ra mời thì rất có thể có người về , chứ... Hội NV với khẩu hiệu to đùng "Vì chủ nghĩa xã hội" và "yêu cầu được là tổ chức chính trị, có xe riêng cho chủ tịch ngang với cấp thứ trưởng" mà mời thì... thật cũng làm khó cho người muốn về. (Nếu "hiến kế " của tôi được nghe, thì chỉ xin... thưởng 1 cái lệnh: "bỏ tường lửa" cho các mạng văn chương tiếng Việt trong nước như vanviet.info, hihi... 

Hoang Hung Nói thêm: tôi gặp nhiều nhà văn Việt ở Mỹ, tôi nói thẳng: "Đừng cái gì xấu ở trong nước cũng đổ hết cho CS" và "ông bố tôi do Pháp đào tạo, năm 1954 đc ông Ngô Đ Diệm mời vào Nam mà từ chối, ở lại đón ông Hồ Chí Minh, còn chụp ảnh tặng hoa đấy", mà chẳng ai ném đá tôi, ngược lại rất vui vẻ. Chứng tỏ họ chẳng quá thành kiến với CS đâu.Vấn đề ở chỗ khác,bác Tạo thừa biết!

Ba Suy Nguyen Bi kịch. Buồn !

Tran Bao Bài viết thật hay --cả hai bên đều nên Hóa giải để tiến tới Hòa giải--
Nhớ lời Cố TT Võ Văn Kiệt--!

Nguyễn Phú Cường Lại một BÀI VIẾT THEO ĐƠN ĐẶT HÀNG . chỉ có một điều duy nhất có giá trị : xác nhận thư Hữu Thỉnh gửi Phan nhật Nam là CÓ THẬT .

Pham Doanh Bài viết rất cân phân của một người có tâm va có trí .Tôi đọc hai bức thư xong thấy hụt hẫng vì thương người chìa tay ra và buồn người có chấp giấu tay đi !

Bắc Lê Anh NTT mời thì PNN về liền chứ HT mời ông ko về là đúng rồi vì hội nv qua đại hội nhiệm kì nội bộ như phường chèo , hội nói theo cq đảng chứ đâu phải hội nghề nghiệp .

Tan Dinh Sao có người lại có những suy nghĩ nông cạn vậy nhỉ, làm sao lại có thể "đặt hàng" ở đây được nhỉ. Với nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo lại càng không! Bác Tạo viết bài này với cái tâm của một người Việt mong muốn sớm có hòa giải thôi, với tâm hồn của một nhà thơ thôi, ai có thể đặt hàng bác ấy được! Vô lối!

Nguyen Trung Dan Vấn đề là lời mời và sự nhận lời có từ lòng thật của các nhà văn hay không , hay cuộc trở về như món trang sức cho chủ đích một số người . Khi sự giả dối vẫn cứ lan tràn trong xã hội , trong đời sống của chúng ta thì mọi lời mời , những cuộc trở về vẫn làm người ta không đủ tin về nhân cách người mời , người trở về . Thực lòng hoà giải hoà hợp thì thiếu gì việc làm , thiếu gì cách làm , cần gì phải trang kim loè loẹt , trống mở cờ giong !
Bao nhiêu cuộc trở về của các DN , các trí thức , nhà khoa học Việt kiều mà có thu được bao nhiêu trong công cuộc hoà giải .
Khi nào vẫn còn xem , còn gọi địch , ta dù để nói về quá khứ thì vẫn còn những nghi ngại , thiếu tin !

Vương Cường Nếu nghĩ đến dân tộc, dù hoàn cảnh nào với nhà văn là không cố chấp. Nhiều việc anh Nam nêu ra và ngay cả việc anh chưa biết còn tệ hơn, với nhà văn lớn biết cần vượt qua và cần thời gian để khắc phục. Lời mời của anh Hữu Thỉnh là đàng hoàng. Lời từ chối của anh Nam là quyền của anh nhưng nếu kèm điều kiện tức là vẫn nhỏ nhen! Một số nhà văn hải ngoại có thể hành động như anh Nam, nhưng sẽ có nhà văn nghĩ khác. Và nếu giả sử tất cả đều nghĩ như anh Nam, con cháu ta trong tương lai sẽ tiếp tục làm vì việc phải làm, tôi tin thế. Khi ấy họ nghĩ gì với cha anh họ đã làm hôm nay?

Trung Dang Theo tôi nghĩ, có được những cuộc gặp nhau như vậy là rất nên để cùng trao đổi, hiểu biết lẫn nhau, và cùng chung tay xây dựng một nền VH VN xứng tầm TG. Rất tiếc còn có những người cho đến nay dù gần 1/2 thế kỷ trôi qua (tức gần hết một đời người làm việc) vẫn chưa muốn bắt tay nhau và nói chuyện với nhau.
Phải chăng người Việt mình có tính giận lâu và thù dai?
Tiếc và buồn!

Trần Mai Hường Vâng, em cũng nghĩ như bác Pham Doanh, thương người chìa tay ra và buồn người cố chấp giấu tay đi, trân trọng bài viết này của bác Tạo.

Nguyễn Lê Tâm Tính thù dai thì tây mơi là vô địch. Tàu ta đều thua tây.

Trực Chấp Mỗi chúng ta..hãy là một công cụ của hòa bình và bác ái..thế giới sẽ tốt đẹp hơn.. Đã là một nhà văn..nhà thơ,, nghệ sỹ chân chính.. thiếu cơ sở của tính nhân văn đó,, không còn là mình nữa,,, dù vẫn biết rằng...'' Có những vần thơ viết ra không nhớ của mình/ khoẳng khắc tĩnh tâm..đọc tưởng thơ kẻ ác..''..!

Nguyễn Quang Lập Anh Tạo đúng. Không muốn về thì từ chối có gì đâu. Một cái bắt tay nhẹ nhàng nói xin lỗi tại thời điểm này tôi ko muốn về vẫn ấm áp hơn lên giọng lạnh lùng giáo huấn.

Cuong Nguyen Danh dự của 2 người lính khác nhau bố NTT ạ. Nhà Văn bưng bô thì ko thể mang ra so sánh với PNN đc ạ.

Khánh Phong Anh chị đã từng được mời chưa?nếu đã thì hiểu và ko cần trả lời, tôi thất sự từ chối cũng là bình thường.Các ông mời người ta,có nghĩa là các ông quan trọng họ, họ ko nhận lời thì các ông cho rằng họ làm cao!vậy nên có câu:"không muốn xấu mặt, thì đừng nên làm"

Ngu Thanh Bản thân tôi tù tội , gia đình tôi bị cướp phá , họ tộc , mồ mả tan tác , nhà cửa bị tịch thu , có gia đình họ tộc chỉ sống sót một hai người sau cuộc vượt biển , ... trong khi luôn mồm hô hào " ngụy quân ngụy quyền , đánh cho Mỹ cút ngụy nhào " ...
Thiết nghĩ bất kỳ nhà văn thy sỹ nào tầm tầm ( chưa phải loại vĩ đại vinh quang ) khó vượt qua như Ông Nam bên Thua Cuộc !Vương Thừa Bình 1/ Khi tui đọc hai lá thư của HT và PNN đăng trên trang Trần Mạnh Hảo, tui đã nói bác Hảo nên dẫn nguồn. Nay đọc qua NTT cũng không có nguồn nốt. Văn bản khả tín thì mới bàn nghiêm túc được.

2/ Văn bản khả tín, nói một vấn đề tối quan trọng cho đất nước và dân tộc, lại không vi phạm gì bí mật quốc gia, chủ tịch HT hoàn toàn có quyền cho công khai trên phương tiện chính thống lá thư riêng của ông. Còn thư của PNN tất nhiên phải được phép mới đưa công khai, nhưng tui tin ông PNN sẽ đồng ý, để rộng đường dư luận.

Lương Bích Ngọc Ông Thỉnh "không được" ở những việc gì thì em không biết hết và cũng không muốn nói tới ở đây nhưng bức thư mời này thì lời lẽ khá là chân thành ạ

Quyen Ngo Đọc lá thư trả lời của nhà văn Phan Nhật Nam mà buồn mà ngao ngán sâu xa...kẻ thù cũng đã bắt tay mà sao anh em cùng một dân tộc vẫn còn ngoảnh mặt trách cứ giận hờn. Lấy oán đối chọi với oán biết bao giờ mới hòa giải😥😥.

Quyen Ngo Bài cảm nghĩ của anh NTT thật chí lý!

Tri Nguyen Nhà văn PNN chẳng muốn dính dáng đến cái hội nhà văn của cộng sản.Nói chung là ông khinh,xem thường cái hội"nhà văn vè"này,chẳng đem lại ích lợi gì cho văn hoá VN mà chỉ viết,làm những gì nhà cầm quyền cho phép.Bao nhiêu năm dài chẳng có 1 tác phẩm văn...Xem thêm

Đinh Tiến Hậu Về làm sao được ông Tạo ơi ,người ta còn thù gét cả từng bài hát có từ trước 75 của các nhạc sỹ miền Nam sáng tác .Hãy nhìn thấu vào ruột gan của họ sự thù hằn nhỏ nhoi còn lớn lắm ông Tạo sj

Hoàng Liên Sơn Em chưa ngồi tù 9 năm bao giờ nên em chả dám phát biểu gì đâu ạ!

Canh Tranthanh Một cái hội nghị chả nói nên gì nhiều, đa phần là vô bổ và tốn tiền dân. Cái quan trọng là nhà nước cần hành động, xóa bỏ mọi rào cản trên thực tế. Phổ biến các tác phẩm của các nhà văn chính thể Việt Nam Cộng Hòa mà không có sự cắt xén kiểm duyệt. Làm được thế thì chả mời họ cũng về!

Lê Hùng Dân thì muôn đời vẫn là dân của nước Việt!

Văn Vũ Đầu môi chót lưỡi của ô HT thôi, nhà văn PNN có quá nhiều trải nghiệm đớn đau để từ chối. Đừng đem chuyện mấy viên phi công ra mà so, làm sao họ biết được tường tận trong “chăn”.

Chu Mộng Long Mục đích chính là xin tiền, người ta từ chối cũng phải.

Xuan Trieu Tôi đồng cảm với anh Tạo trong việc này!

Bùi Quang Thanh : Cám ơn Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo đã nói tiếng nói chung cho các nhà văn Việt Nam có cùng cách nhìn, cách nghĩ và xử sự hôm nay. Việc ai thắng ai thua một thời của lịch sử chính trị đất nước, nếu có bàn thì cũng phải ngồi mà nói với nhau trên tinh thần vì dân tộc. Nếu không có thiện chí ấy thì chẳng bao giờ có "thống nhất" khi lòng người vẫn hận thù bởi đôi bờ chủ nghĩa. Mà chủ nghĩa gì nếu không có chủ nghĩa dân tộc thì hoặc mất nước hoặc lưu vong vĩnh viễn.

Thế hệ các nhà văn ở tuổi chúng ta đều phải cầm súng hoặc cầm bút bắn vào nhau để phục vụ cho ai? Thiết nghĩ là nhà văn giờ ai cũng biết. Nếu còn gì đó cho đất nước, dân tộc, quê hương bằng khả năng của nhà văn sao có nhà văn mang dòng máu Việt lại từ chối cuộc gặp mặt hiếm hoi này? Cám ơn Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo đã nói tiếng nói chung cho các nhà văn Việt Nam có cùng cách nhìn, cách nghĩ và xử sự hôm nay. Việc ai thắng ai thua một thời của lịch sử chính trị đất nước, nếu có bàn thì cũng phải ngồi mà nói với nhau trên tinh thần vì dân tộc. Nếu không có thiện chí ấy thì chẳng bao giờ có "thống nhất" khi lòng người vẫn hận thù bởi đôi bờ chủ nghĩa. Mà chủ nghĩa gì nếu không có chủ nghĩa dân tộc thì hoặc mất nước hoặc lưu vong vĩnh viễn.

Thế hệ các nhà văn ở tuổi chúng ta đều phải cầm súng hoặc cầm bút bắn vào nhau để phục vụ cho ai? Thiết nghĩ là nhà văn giờ ai cũng biết. Nếu còn gì đó cho đất nước, dân tộc, quê hương bằng khả năng của nhà văn sao có nhà văn mang dòng máu Việt lại từ chối cuộc gặp mặt hiếm hoi này?

Nguyễn Văn Bình Tôi nghĩ PNN nghĩ chưa đến nơi. Cuộc chiến giữa những người Việt với nhau của thế kỷ trước là một nỗi đau của dân tộc Việt , khi cả hai bên chỉ là bề nổi của sự tranh giành của các thế lực trên thế giới ( cũng như hiện nay đang xảy ra ở nhiều nước khác). Cái may là chúng ta đã thoát khỏi cảnh chém giết nhau. Bây giờ chúng ta cần hoà hợp hoà giải là đúng thôi. Văn hoá nghệ thuật là vì sự phát triển của dân tộc và đất nước của chúng ta chứ không phải vì mỗi cá nhân chúng ta. Nếu ai đó vì mình thì người đó không là gì cả. Biết hi sinh cho dân tộc, đất nước , anh sẽ sống mãi, đặc biệt là trong văn hoá nghệ thuật không có thắng thua như trong chính trị. Cũng đã gần đất xa trời, PNN nên làm cái gì đó để sự nghiệp văn chương của ông được sống trong lòng người Việt ở quê hương chứ không phải ở nước ngoài. Còn nếu khi ông định là nhà văn nổi tiếng bằng Anh ngữ và sống trong lòng người đọc ở nước ngoài thì việc từ chối là dễ hiểu. Các yêu cầu ông nêu trong thư trả lời cho cuộc gặp chỉ cho người khác nhìn thấy ông chỉ là kẻ thua cuộc trong cuộc chiến chứ không phải là nhà văn nổi tiếng trong lòng người đọc.Ông sẽ nhanh chóng bị lãng quên. Tấm lòng của Hữu Thỉnhvaf đặc biệt của Nguyên Trọng Tạo với PNN mới đáng trân quí !