ĐOÀN VĂN VƯƠN - GIỮA BI KỊCH VÀ SỰ THỨC TỈNH

Đoàn Văn Vươn, giữa Bi kịch và sự Thức tỉnh

Hoàng Anh

Khai mở thêm về Nguồn lực

Nguồn lực của một quốc gia không chỉ được đong tính bằng trữ lượng hay chủng loại của mỗi loại tài nguyên khoáng sản. Vì dù nhiều ít thế nào, những món đồ được chia không cân bằng này cũng sẽ nhanh chóng cạn kiệt khi người ta chỉ dựa vào nó để ăn, sống và phát triển. Ở một số nơi, các kho, mỏ khoáng sản đều bị đóng cửa hoặc cấm khai thác, vì những người ở đó luôn nghĩ rằng mẹ tự nhiên đã ban cho đất nước họ thứ gì, không có nghĩa là chúng được ban cho họ. Mỗi thế hệ chỉ là một lần đi qua và tồn tại ở đó, và họ hiểu trách nhiệm phải gìn giữ nó cho những thế hệ tiếp theo. Thay vào đó, họ đi vào phát triển và đào sâu vào một nguồn lực dường như là vô tận: trí tuệ của con người. Theo nghĩa thông thường của hiện tại, đây là những quốc gia đã phát triển qua giai đoạn sơ khai, và nhận ra trọng trách đối với sự trường tồn của đất nước mình, một cách không hề ích kỷ và không thiếu tình thương yêu.

Ngược lai, ở rất nhiều quốc gia chậm phát triển, nhất là các quốc gia thuộc thế giới thứ 3, theo cách phân chia về thế hệ quốc gia vẫn được sử dụng hiện tại, tài nguyên thiên nhiên là tất cả những gì có thể nhìn thấy cho cơ hội của họ. Đa phần, các quốc gia này đều bị cai quản bởi một hoặc một nhóm người. Họ giới hạn mọi khả năng phát triển của trí tuệ con người và chọc sâu mũi khoan vào các mỏ dầu, than hoặc khoáng sản khác. Khi làm như vậy, các nhà lãnh đạo (thường là đại diện cho các chính thể độc tài, tham nhũng, vô luật) mặc nhiên đã thực hiện hai việc làm tận diệt khí số của quốc gia họ: Ăn bằng hết những gì thiên nhiên tạo ra và ngu dốt hóa, vô dụng hóa tất cả con người mà họ có. Khi tài nguyên hết, với một quần thể người đã trở nên phụ thuộc quá nhiều vào những gì sẵn có và không có khả năng sáng tạo, đất nước đó sẽ dễ dàng bị xóa sổ, bởi nội chiến hoặc xâm lược. Đây là cách sống lạc hậu, tham lam, bất nhân và không kém phần vô trách nhiệm.

Với hàng chục tỷ đô la từ khai thác dầu mỏ; Cộng với hàng tỷ từ việc khai thác than đá, các loại tài nguyên khác; Và mới đây nhất là nỗ lực đào khoét kho boxite ở Tây Nguyên, Việt Nam không thể là một người ngoài cuộc trong nhóm nước thứ hai. Cộng thêm tất cả các yếu tố khác đã được nhắc đến, ví dụ: Duy trì các doanh nghiệp nhà nước nắm giữ mọi nguồn lực quốc gia, nhưng hoạt động như những băng đảng mafia trá hình; Dùng quyền lực và ý chí chính trị, thao túng luật pháp hạn chế mọi khả năng phát triển tự nhiên về trí tuệ của người dân; Sử dụng hệ thống mật vụ, an ninh để bắt bớ ngăn chặn mọi luồng tư tưởng hoặc mọi ý kiến phản biện, đặng giữ cho được vị thế của một trong những “con vật bình đẳng hơn những loài vật khác” (G.Owell) và tiếp tục công cuộc vơ vét, tham nhũng cho phe nhóm hoặc bè cánh. Rõ ràng, không thể có cách nào khác đẩy một quốc gia đến bờ vực hủy diệt nhanh và tốt hơn thế. Và tuyệt nhiên, chẳng ai trong số các vị lãnh đạo luôn đặt sẵn lời mở miệng “vì dân” quan tâm đến sự tồn tại hay cách sống của các thế hệ tiếp theo.

Trong bối cảnh đó, Đoàn Văn Vươn là một cuộc cách mạng hơn chỉ là một sự cố gắng kiếm tìm cuộc sống tốt hơn cho bản thân anh và gia đình. Giữa sự thúc ép và trêu ngươi của những cơn bão đến theo chu kỳ hàng năm cùng với thói quen quét sạch mọi thứ nó nhìn thấy; Và trong một thể chế chính trị cấm đoán mọi tư duy khác thường hay đột phá, anh sừng sững tiến ra phía biển và chứng minh được sự kỳ diệu của tính kiên trì và trí tuệ đầy khao khát. Đây rõ ràng không chỉ là câu chuyện đặc biệt về một người nông dân lấn biển. Đây là lời giải cho bài toán phát triển mà một quốc gia như Việt Nam nên nắm lấy và học nằm lòng, như cách người Nhật từng tự ý thức được về điều thực sự có giá trị nhất trên một quần đảo nghèo nàn tài nguyên thiên nhiên bậc nhất và dường như lúc nào cũng là kẻ thù từ sự không hoàn hảo của tự nhiên. Anh đã, bằng máu, nước mắt và mạng sống của mình và gia đình, gián tiếp khẳng định rằng: Từng Con Người Việt Nam là thứ Tài Nguyên Quý Giá Nhất mà Việt Nam đang có.

Bi kịch mở đường

Nhưng có thể một bài học như thế sẽ phải trả một cái giá lớn hơn vô số lần lẽ ra nó cần phải trả. Công sức và máu xương hàng chục năm trời của một anh nông dân ngay lập tức trở thành sự thèm muốn của những kẻ sinh ra từ ngu dốt và được nhào nặn bởi sự dối trá đê tiện. Với công quyền trong tay và chiếc đũa phù thủy là Luật đất đai vốn không cho người chủ sở hữu thực tế được chiếm hữu tài sản thuộc về mình. Phép thuật được tạo ra để tất cả khối tài sản đang bắt đầu sinh lợi hàng chục tỷ kia trở thành mối chia chác. Và rồi một buổi sáng mùa đông tê tái, một đàn đông đủ được sự hỗ trợ và bảo kê của lực lượng quân đội với súng ống trang bị tận răng, kéo xuống dàn trận trước một căn nhà từng là biểu tượng thách thức bão tố khắc nghiệt. Chúng quyết tâm giằng từ đôi tay những người nông dân mảnh đất và lợi lộc mà họ đổ máu xương làm ra, và tuyệt nhiên không có cơ hội cho những người chủ tội nghiệp một cơ hội công bằng để phân trần.

Rõ ràng, chúng, những kẻ chăn dân không có đủ những phẩm chất mà chúng cần phải có. Sự tỉnh táo để nhận ra rằng, khuyến khích những người nông dân như vậy sẽ khơi dậy một sức mạng vô biên từ sức sáng tạo của con người để tạo ra sự thịnh vượng và của cải một cách chân chính. Sự tỉnh táo để nhận ra rằng, đó là cách tốt nhất để mở mang bờ cõi, hun đúc vào ý chí con người một sự đột phá và vươn lên mạnh mẽ. Sự tỉnh táo để nhận ra rằng, những quy định trong luật về đất đai đã quá lỏng lẻo cho một cơ chế công bằng giữa bên thu và bên bị thu; quá ưu ái cho những kẻ nắm công quyền khi chỉ có chúng được nói lên sự thật; và quá cay đắng cho những con người, mà từ bản chất đã lui về sợ hãi, cố thủ trong cái không gian ngột ngạt được tạo ra bởi chó săn và mật vụ chìm. Hơn tất cả, sự tỉnh táo để nhận ra chúng đã đi quá xa trên con đường trở thành đối nghịch và lừa dối người dân của chúng.

Tấn bi kịch của người nông dân họ Đoàn là một cơ hội chứ không phải là một sự việc như những thứ cùng tên gọi. Ở đó, những người tỉnh táo và có lương tri muốn thấy một sự thay đổi, sẽ êm thấm và trong hòa bình. Họ muốn thấy sự thành tâm của những kẻ cai trị  sẽ đến với nhân dân của nó trong sự mong muốn hòa giải. Họ muốn thấy sự thay đổi để đất đai trở về tay của những người thực sự hiểu nó, khai thác được nó, và làm chủ nó. Đất đai phải thuộc về những người mà trước đây, đã từng gác chuyện gối chăn, bát cơm quả cà để đòi lại quyền tồn tại trong tự quyết, và trao lại những hy vọng cho cái chính thể hiện giờ đang cai trị họ. Họ muốn thấy giá trị thực sự của một dân tộc được tôn vinh bởi sức lao động bền bỉ, sự sáng tạo kiên trì và mong muốn chinh phục đầy bản lĩnh.

Nhưng thay vào đó, họ phải thấy, tất cả những gì thách thức lương tri, đạo đức, lẽ phải và sự chà đạp của cường quyền xảo trá lên nhân tính và hy vọng. Bốn người đàn ông trong thế đường cùng bị bắt giam hơn môt năm trời vì sự phản kháng mang tính tự vệ trước bầy sói. Hai người đàn bà tay không tấc sắt bất lực nhìn từ xa bị khép tội chống lại công quyền. Và bức ảnh của đứa con gái chưa đầy mười tuổi, chết khi cha mẹ nó đối đầu với sóng và bão biển, trôi theo căn nhà bị phá nát ra chập chờn trên nước đục. Và một vài ngày nữa, họ, những Người lấn biển, mở cõi sẽ bị đưa ra trong một phiên tòa được xử bởi những kẻ vốn dĩ khi ngồi vào mỗi chiếc ghế đó đã trở thành câm điếc, mù lòa và tham lam vô độ.

Đây là một bi kịch, một bi kịch lý giải tại sao một đất nước lại không thể tiến về phía trước và chinh phục những giá trị tốt đẹp. Một đất nước dẫu có muôn vàn cơ hội để trở nên mạnh mẽ, nhưng rút cuộc lại luôn níu chân nhau trong vũng lầy và hứng chịu nhục nhã ngoại bang vì sự hèn nhược của chính mình.

Thức tỉnh

Không ai dám chắc một kết cục có hậu cho những người đàn ông họ Đoàn khi họ bị đặt trước những kẻ kém xa họ về phẩm giá và trí tuệ. Không ai dám chắc một kết cục nhẹ nhàng, khi mà phía sau những kẻ đần độn sẽ ngồi trên Chiếc ghế Phán xét kia là những kẻ còn thâm hiểm hơn chúng về tham vọng, ham muốn và sự cố chấp tham lam đến vô độ. Một kẻ ăn cướp, sau khi thực hiện xong vụ cướp lại được cho phép đi điều tra để bắt kẻ phạm tội. Để rồi đây là lúc chúng sẽ hả hê cười vào mũi những ai từng nghĩ rằng đâu đó trong khuôn mặt đồ tể đao phủ kia còn một chút lương tâm, và đặt dấu chấm hết cho những nạn nhân của chúng.

Nhưng, hãy hiểu. Khi bản án được tuyên, sự hả hê được thể hiện trên những khuôn mặt khiến người ta mường tượng đến sự thỏa mãn của lũ lợn trong truyện Trại Súc Vật. Tất cả không phải là kết thúc. Đó là sự khởi đầu. Đó là lúc sự thức tỉnh sẽ len lỏi bằng mọi con đường từ đồng cảm đến tự ý thức: Tiếp tục cưỡng chế và bắn giết người dân; Sự đoạt tuyệt của mối tương giao giữa dân chúng và nhà nước, khi công quyền một mực phủ nhận trách nhiệm và tình thương đến con dân; Sự đoạn tuyệt  với công lý, lẽ phải, công bằng và đạo đức để thiết lập một thế trận hành dân triệt để, hại dân tuyệt cùng…Tất cả, sẽ sớm thức tỉnh được Quyền Lực Say Ngủ, thứ mà hàng ngàn năm nay vẫn luôn tồn tại trong mỗi thế hệ được sinh ra trên tổ quốc này. Thứ mà chắc chắn, lại một lần nữa cuốn cả dân tộc vào một mối quan tâm chung nhất về số phận riêng của mỗi con người. Một lần nữa.

Người mẹ 85 tuổi của những người nông dân họ Đoàn đã viết một bức thư khẩn cầu, gửi tới cả một dân tộc vốn có quá nửa đang thờ ơ với số phận của chính mình. Có lẽ bà không kêu cứu, bà đang kêu gọi và thức tỉnh, và bức thông điệp ở đó có vẻ đã ẩn chứa một lý lẽ: nếu các bạn tiếp tục coi chuyện này là việc của người khác và không đáng quan tâm hơn những mánh lới cơm áo hàng ngày, thì bạn sẽ phải ân hận khi nhận ra rằng, theo cách đó, tất cả chúng ta đều là những nạn nhân, dù sớm hay muộn.

Phát ra trong đêm tối của sự tuyệt vọng và căm phẫn. Rung động trong sự khốn cùng của vô số thân phận bị áp bức khắp nơi nơi, đó là một lời nguyền.

H.A